مطالعات مردان

امر به معروف و نهی از منکر
قرآن
وَ لْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلىَ الخَْیرِْ وَ یَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ أُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُون‏ ( آل عمران آیه 104 ) { باید از میان شما گروهی باشند که به خیر دعوت کنند و به خوبی فرمان دهند و از بدی باز دارند، اینان رستگارانند }
کُنتُمْ خَیرَْ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ ءَامَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکاَنَ خَیرًْا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثرَُهُمُ الْفَاسِقُون‏ ( آل عمران آیه 110 ) { شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدید آمده است ، به خوبی فرمان می دهید و از بدی باز می دارید و به خدا ایمان دارید .اگر اهل کتاب نیز ایمان بیاورند برایشان بهتر است.بعضی از ایشان مومنند ولی بیشترشان تبهکارند }
یَابُنىَ‏َّ أَقِمِ الصَّلَوةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ اصْبرِْ عَلىَ‏ مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَالِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور ( لقمان آیه 17 ) { ای پسرک من ! نماز بگزار و به خوبی فرمان ده و از بدی باز دار و بر هر چه به تو رسد صبر کن ؛ زیرا این از کارهایی است که نباید سهلش گرفت }
وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَر ( توبه آیه 71 ) { مردان مومن و زنان مومن دوستان یکدیگرند ، به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند }
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن أمَرَ بِالمَعروفِ و نَهى عَنِ المُنکَرِ فهُوَ خَلیفَةُ اللّه ِ فی الأرضِ ، و خَلیفَةُ رَسولِهِ .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :هر که امر به معروف و نهى از منکر کند، او جانشین خدا در زمین و جانشین رسول اوست.مستدرک الوسائل : ۱۲/۱۷۹/۱۳۸۱۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :غایَـةُ الدِّینِ الأمرُ بِالمَعروفِ ، و النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ ، و إقامَةُ الحُدودِ .امام على علیه السلام :نهایت دین، امر به معروف و نهى از منکر و بر پا داشتن حدود [الهى ]است.غرر الحکم : ۶۳۷۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :قِوامُ الشَّریعَةِ الأمرُ بِالمَعروفِ، و النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ ، و إقامَةُ الحُدودِ .امام على علیه السلام :قوام شریعت به امر به معروف و نهى از منکر و بر پاداشتن حدود [الهى ]است.غرر الحکم : ۶۸۱۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :( ـ فی وَصِیَّتِه لِمُحَمَّدِ بنِ الحَنَفیَّةِ ـ )وَ أمُرْ بِالمَعروفِ تَکُنْ مِن أهلِهِ ؛ فإنَّ استِتمامَ الاُمورِ عِندَ اللّه ِ تَبارَکَ و تَعالى الأمرُ بِالمَعروفِ و النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ . امام على علیه السلام ( ـ در سفارش به محمّد بن حنفیّه ـ ) فرمود : به خوبى فرمان ده تا اهل آن باشى؛ زیرا تمامیّت و کمال کارها نزد خداوند تبارک و تعالى امر به معروف و نهى از منکر است.کتاب من لا یحضره الفقیه : ۴/۳۸۷/۵۸۳۴.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :و ما أعمالُ البِرِّ کُلُّها و الجِهادُ فی سَبیلِ اللّه ِ عِندَ الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ ، إلاّ کَنَفثَةٍ فی بَحرٍ لُجِّیٍّ .امام على علیه السلام :همه کارهاى خوب و جهاد در راه خدا، در مقایسه با امر به معروف و نهى از منکر نیست مگر همچون آب دهانى که در دریایى ژرف انداخته شود.نهج البلاغة : الحکمة ۳۷۴.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :( ـ لِرَجُلٍ قالَ لَهُ فی وَقعَةِ صِفِّینَ : تَرجِعُ إلی عِراقِکَ و نَرجِعُ إلی شامِنا ) : لقَد عَرَفتُ أنَّما عَرَضتَ هذا نَصیحَةً و شَفَقَةً ... إنَّ اللّه َ تَبارَکَ و تَعالى لَم یَرضَ مِن أولِیائهِ أن یُعصى فی الأرضِ و هُم سُـکوتٌ مُذعِنـونَ لا یَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لا یَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، فوَجَدتُ القِتالَ أهوَنَ عَلَیَّ مِن مُعالَجَةِ الأغلالِ فی جَهَنَّمَ .امام على علیه السلام ( ـ خطاب به مردى که در جنگ صفین به آن حضرت گفت : تو به عراق خود برگرد و ما به شاممان بر می گردیم ) فرمود : مى دانم که این سخن تو از روى خیرخواهى و دلسوزى است... خداوند تبارک و تعالى راضى نمى شود که در زمین نافرمانى شود و دوستان او خاموش بنشینند و دم بر نیاورند و امر به معروف و نهى از منکر نکنند. بنا بر این، من جنگیدن را آسانتر ازکند و زنجیرهاى دوزخ یافتم.وقعة صفّین : ۴۷۴
الامام علی علیه السلام( ـ فی قولِهِ تَعالى : و اصْبِرْ عَلى ما أصابَکَ ) : مِنَ المَشَقَّةِ و الأذى فی الأمرِ بِالمعروفِ و النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ . امام على علیه السلام ( ـ درباره آیه « و در برابر هر آن چه به تو مى رسد صبر کن { لقمان آیه 17 } ) فرمود : مقصود سختیها و آزارهایى است که در راه امر به معروف و نهى از منکر به انسان مى رسد.مجمع البیان : ۸/۵۰۰ .
الإمامُ الباقرُ علیه السلام : الأمرُ بِالمَعروفِ و النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ خُلُقانِ مِن خُلُقِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، فمَن نَصَرَهُما أعزَّهُ اللّه ُ، و مَن خَذَلَهُما خَذَلَهُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ .امام باقر علیه السلام : امر به معروف و نهى از منکر دو خوى از خوهاى خداوند عزّوجلّ هستند. هر که آنها را یارى دهد خداوند عزّتش بخشد و هر که تنهایشان گذارد خداوند عزّو جلّ او را تنها گذارد. الخصال : ۴۲/۳۲.
الإمامُ الباقرُ أو الإمامُ الصّادقُ علیهما السلام : وَیلٌ لِمَن لا یَدینُ اللّه َ بِالأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهیِ عَنِ المُنکَـرِ .امام باقر یا امام صادق علیهما السلام :واى بر کسى که با امر به معروف و نهى از منکر، خدا را دیندارى نکند. الزهد للحسین بن سعید : ۱۹/۴۱.


امر به معروف
قرآن
قُلْ أَمَرَ رَبىّ‏ِ بِالْقِسْطِ وَ أَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلّ‏ِ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مخُْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُون‏ ( اعراف آیه 29 ) بگو: پروردگار من به عدل فرمان داده است، و به هنگام هر نماز روى به جانب او دارید و او را با ایمان خالص بخوانید. و هم چنان که شما را آفریده است باز می ‏گردید.
إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَانِ وَ إِیتَاءِ ذِى الْقُرْبىَ‏ وَ یَنْهَى‏ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ الْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُون‏ ( نحل آیه 90 ) همانا خداوند به عدالت و احسان و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از فحشا و زشتکاری و ستم باز می دارد .شما را پند می دهد شاید که پند گیرید.
إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلىَ أَهْلِهَا وَ إِذَا حَکَمْتُم بَینْ‏َ النَّاسِ أَن تحَْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکمُ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کاَنَ سمَِیعَا بَصِیرًا ( نساء آیه 58 ) همانا خدا به شما فرمان می دهد که امانتها را به صاحبانش باز گردانید و هرگاه میان مردم داوری کردید ، به عدالت داوری کنید.خدا شما را چه نیکو پند می دهد. هر آینه او شنوا و بیناست.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : جاءَنی جَبرَئیلُ فقالَ لی: یا أحمدُ ، الإسلامُ عَشرَةُ أسهُمٍ : ... السّابِعَةُ : الأمرُ بِالمَعروفِ ، و هُوَ الوفاءُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل نزد من آمد و گفت: اى احمد! اسلام ده بخش است... هفتمین بخش آن امر به معروف است و آن [نشانگر] وفاست. علل الشرائع : ۲۴۹/۵.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : الأمرُ بِالمَعروفِ أفضَلُ أعمالِ الخَلقِ . امام على علیه السلام : امر به معروف برترین کارهاى آفریدگان است. غرر الحکم : ۱۹۷۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : فمَن أمَرَ بالمَعروفِ شَدَّ ظُهورَ المُؤمِنینَ . امام على علیه السلام : کسى که امر به معروف کند، مسلمانان را تقویت و پشتیبانى کرده است. نهج البلاغة: الحکمة۳۱.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : فَرَضَ اللّه ُ ... و الأمرَ بِالمعروفِ مَصلَحَةً لِلعَوامِّ . امام على علیه السلام :خداوند امر به معروف را براى اصلاح عمومِ مردم واجب فرمود. .نهج البلاغة : الحکمة ۲۵۲



نهی از منکر
قرآن
فَلَوْ لَا کاَنَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِکُمْ أُوْلُواْ بَقِیَّةٍ یَنهَْوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فىِ الْأَرْضِ إِلَّا قَلِیلًا مِّمَّنْ أَنجَیْنَا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مَا أُتْرِفُواْ فِیهِ وَ کاَنُواْ مجُْرِمِین‏ ( هود آیه 116 ) چرا در میان مردمانی که پیش از شما بودند - جز اندکی که از آن میان نجاتشان دادیم - خردمندانی نبودند تا مردمان را از تبهکاری در زمین باز دارند ؟ ستمگران از پی آسودگی و لذّات دنیوی رفتند و گنهکار بودند.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَبارَکَ و تَعالى لَیُبغِضُ المُؤمِنَ الضَّعیفَ الّذی لا زَبْرَ لَهُ ، و قالَ : هُوَ الّذی لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند تبارک و تعالى مؤمن ضعیفى را که هیبت و صلابت ندارد دشمن مى دارد. آن حضرت فرمود: او کسى است که نهى از منکر نمى کند. معانی الأخبار : ۳۴۴/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا یَنبَغی لِنَفسٍ مُؤمِنَةٍ تَرى مَن یَعصی اللّه َ فلا تُنکِرُ عَلَیهِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ انسان مؤمنى را نشاید، که ببیند کسى نافرمانى خدا مى کند و بر او خرده نگیرد. کنز العمّال : ۵۶۱۴.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : جاءَنی جَبرَئیلُ فقالَ لی : یا أحمدُ ، الإسلام عَشرَةُ أسهُمٍ ... الثامِنَةُ : النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ ، و هِیَ الحُجَّةُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل نزد من آمد و گفت: اى احمد! اسلام ده بخش است... هشتمین بخش آن نهى از منکر است و آن [براى اتمام] حجّت مى باشد. علل الشرائع : ۲۴۹/۵.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : ظَهَرَ الفَسادُ فلا مُنکِرٌ مُغیِّرٌ ، و لا زاجِرٌ مُزدَجِرٌ . .امام على علیه السلام : فساد و تباهى آشکار گشته، اما نه کسى پیدا مى شود که اعتراض کند و در صدد تغییرش بر آید و نه کسى که نهى کند و مردم را از آن باز دارد. نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۹.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : فَرَضَ اللّه ُ ... النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ رَدْعا لِلسُّـفَهاءِ . امام على علیه السلام :خداوند... نهى از منکر را براى باز داشتن سبک سران [از زشت کارى ]واجب فرمود. نهج البلاغة : الحکمة ۲۵۲.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : و مَن نَهى عَنِ المُنکَرِ أرغَمَ اُنوفَ الکافِرینَ (المُنافِقینَ) . امام على علیه السلام :و هر که نهى از منکر کند، بینى کافران (منافقان) را به خاک مالد. نهج البلاغة : الحکمة ۳۱.
الإمامُ الحسینُ علیه السلام : کانَ یُقالُ : لا تَحِلُّ لِعَینٍ مُؤمِنَةٍ تَرَى اللّه َ یُعصى فتَطرِفُ حتّى یُغَیِّرَهُ . امام حسین علیه السلام : گفته مى شد: بر هیچ چشمِِ مؤمنِ به خدا روا نیست که ببیند خدا نافرمانى مى شود و خود را فرو بندد مگر آن وضع را تغییر دهد. تنبیه الخواطر : ۲/۱۷۹.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : قالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لَیُبْغِضُ المُؤْمِنَ الضَّعیفَ الّذی لا دِینَ لَهُ ، فقیلَ لَهُ : و ما المُؤْمِنُ الّذی لا دِینَ لَهُ ؟ قالَ : الّذی لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ . .امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : خداوند عزّ و جلّ از مؤمن ضعیفى که دین ندارد نفرت دارد. عرض شد: مؤمنى که دین ندارد کیست؟ فرمود: کسى که نهى از منکر نمى کند. الکافی : ۵/۵۹/۱۵.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إذا رَأى المُنکَرَ فلَم یُنکِرْهُ و هُوَ یَقدِرُ (یَقوى) عَلَیهِ فقَد أحَبَّ أن یُعصَى اللّه ُ ، و مَن أحَبَّ أن یُعصَى اللّه ُ فقَد بارَزَ اللّه َ بِالعَداوَةِ . امام صادق علیه السلام : هر گاه [کسى] منکر را ببیند و بتواند اعتراض کند و نکند، در واقع دوست داشته است که خدا نافرمانى شود، و هر که دوست داشته باشد خدا نافرمانى شود، به دشمنى با خدا برخاسته است. تفسیر العیّاشی : ۱/۳۶۰/۲۵.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ( ـ لِقَومٍ مِن أصحابِهِ ـ ) : إنَّهُ قَد حَقَّ لی أن آخُذَ البَریءَ مِنکُم بِالسَّقیمِ ، و کَیفَ لا یحِقُّ لی ذلکَ و أنتُم یَبلُغُکُم عَنِ الرَّجُلِ مِنکُمُ القَبیحُ و لا تُنکِرونَ عَلَیهِ و لا تَهجُرونَهُ و لا تُؤذونَهُ حتّى یَترُکَهُ ؟ ! امام صادق علیه السلام ( ـ خطاب به گروهى از اصحاب خود ـ ) فرمود : من حقّ دارم بى گناه شما را به سبب گنه کارتان مؤاخذه کنم. چرا حق نداشته باشم، در حالى که وقتى شما از کار زشتِ فردى از افراد خود خبردار مى شوید به او اعتراض نمى کنید و با وى قهر نمى کنید و اذیّتش نمى کنید تا از کار زشت خود دست بردارد. تهذیب الأحکام: ۶/۱۸۱/۳۷۵ .


سزاوارترین مردم به امر و نهی کردن
قرآن
لَوْ لَا یَنْهائهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَن قَوْلهِِمُ الْاثْمَ وَ أَکلِْهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کاَنُواْ یَصْنَعُون‏ ( مائده آیه 63 ) از چه روی خدا پرستان و دانشمندان ، آنان را از گفتار بد و حرامخوارگی باز نمی دارند . چه بد می کردند.
لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن بَنىِ إِسرَْائِیلَ عَلىَ‏ لِسَانِ دَاوُدَ وَ عِیسىَ ابْنِ مَرْیَمَ ذَالِکَ بِمَا عَصَواْ وَّ کَانُواْ یَعْتَدُونَ(78) کَانُواْ لَا یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ(79) ( مائده آیه 78 و 79 ) کسانی از بنی اسرائیل که کافر گشتند ، به زبان داود و عیسی بن مریم لعنت شدند و این سزای عصیان و تجاوزشان بود .از کار زشتی که مرتکب می شدند باز نمی داشتند .چه بد بود آن چه می کردند.
حدیث
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِحَیثُ ما عَمِلوا مِنَ المَعاصی و لَم یَنهَهُمُ الرّبّانِیّونَ و الأحبارُ عَن ذلکَ ؛ فإنَّهُم لَمّا تَمادَوا فی المَعاصی نَزَلَت بِهِمُ العُقوباتُ . امام على علیه السلام : پیشینیان شما (یهودیان و مسیحیان) از آن رو هلاک گشتند که گناه مى کردند و علما و دانشمندانشان آنها را منع نمى کردند. پس، وقتى در گناهان فرو رفتند، کیفرها بر آنان فرود آمد. الزهد للحسین بن سعید : ۱۰۵/۲۸۸.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّ اللّه َ سُبحانَهُ لَم یَلعَنِ القَرنَ الماضِیَ بَینَ أیدیکُم إلاّ لِتَرکِهِمُ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ ، فَلعَنَ اللّه ُ السُّفَهاءَ لِرُکوبِ المَعاصی ، و الحُلَماءَ لِتَرکِ التَّناهی . .امام على علیه السلام : خداوند سبحان نسلهاى گذشته پیش از شما را از رحمت خود دور نساخت مگر بدان سبب که امر به معروف و نهى از منکر را رها کردند. پس، خداوند سبک سران را به سبب ارتکاب گناهان، از رحمت خویش دور ساخت و بردباران (دانایان) را به سبب ترک کردن نهى از منکر. نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۲ .
الإمامُ الحسینُ علیه السلام : اعتَبِروا أیُّها النَّاسُ بِما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ أولِیاءَهُ مِن سوءِ ثَنائهِ عَلَى الأحبارِ ؛ إذ یَقولُ : «لَولا یَنهاهُمُ الرَّبّانِیُّونَ ...» و قالَ : «لُعِنَ الّذینَ کَفَروا مِن بَنی إسرائیلَ ...» و إنّما عابَ اللّه ُ ذلکَ عَلَیهِم لأِنَّهُم کانوا یَرَونَ مِنَ الظَّلَمَةِ الّذینَ بَینَ أظهُرِهِمُ المُنکَرَ و الفَسادَ فلا یَنهَونَهُم عَن ذلکَ ، رَغبَةً فیما کانوا یَنالونَ مِنهُمُ ، و رَهبَةً مِمّا یَحذَرونَ ، و اللّه ُ یَقولُ : «فَلا تَخشَوُا النّاسَ وَ اخْشَونِ» . امام حسین علیه السلام :اى مردم! از پندى که خداوند، با بدگویى از عالمان یهود، به دوستان خود داده است عبرت گیرید، آن جا که مى فرماید : «چرا علمایشان آنها را نهى نکردند...» و فرمود: «کسانى از بنى اسرائیل که کافر گشتند لعنت شدند...». خداوند بدین سبب بر علماى یهود خُرده گرفته است که آنان از ستمگران جامعه خود زشت کارى و تبهکارى مى دیدند، اما به طمع بهره اى که از آنان مى بردند، و نیز به سبب ترس از آنچه مى ترسیدند، آنان را از زشت کارى منع نمى کردند، حال آن که خدا مى فرماید: «از مردم نترسید و از من بترسید». تحف العقول : ۲۳۷.



نگهداشتن خود و افراد خانواده از گناهان
قرآن
یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَکمُ‏ْ وَ أَهْلِیکمُ‏ْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِْجَارَةُ عَلَیهَْا مَلَئکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُون‏ ( تحریم آیه 6 ) ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده خود را از آتشی که آتشگیره اش مردم و سنگها هستند ، نگه دارید. فرشتگانی خشن و سختگیر بر آن آتش گماشته شده اند که خدا را در آنچه به آنان دستور دهد ، نافرمانی نمی کنند و همان کنند که دستور دارند.
حدیث
الإمامُ علیٌّ علیه السلام( ـ فی قولِهِ تَعالى : «قُوا أنفُسَکُم و أهلیکُم ناراً ) : عَلِّموا أهلیکُمُ الخَیرَ . امام على علیه السلام ( ـ درباره آیه «خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید ) فرمود : به افراد خانواده خود کارهاى نیک را آموزش دهید. الترغیب و الترهیب : ۱/۱۲۱/۱۲.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام( ـ فی قولِهِ تَعالى : «قُوا أنفُسَکُم و أهلیکُم ناراً ) لَمّا سَأَلَهُ أبو بَصیرً عَن وِقایَةِ الأهل ِ : تأمُرُهُم بِما أمَرَهُمُ اللّه ُ ، و تَنهاهُم عَمّا نَهاهُمُ اللّه ُ عَنهُ ، فإن أطاعُوکَ کُنتَ قَد وَقَیتَهُم ، و إن عَصَوکَ فکُنتَ قَد قَضَیتَ ما عَلَیکَ . امام صادق علیه السلام ( ـ در پاسخ به ابو بصیر از آیه «خود و خانواده خود را از آتشی ...نگه دارید ) که پرسید چگونه خانواده را باید از آتش نگه داشت - فرمود : آنها را به انجام آنچه خدا فرمان داده است فرمان مى دهى و از آنچه خدا منعشان فرموده است منع مى کنى. اگر از تو اطاعت کردند آنان را از آتش حفظ کرده اى و اگر نا فرمانیت کردند، تو وظیفه ات را انجام داده اى. تفسیر القمّی : ۲/۳۷۷.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیَةُ : «قُوا أنفُسَکُم و أهلیکُم نارا» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ المُسلِمینَ یَبکی ، فقالَ : أنا عَجَزتُ عَن نَفسی ، کُلِّفتُ أهلی ! فقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : حَسبُکَ أن تَأمُرَهُم بِما تَأمُرُ بِهِ نَفسَکَ ، و تَنهاهُم عَمّا تَنهى عَنهُ نَفسَکَ . امام صادق علیه السلام :چون آیه «خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید» نازل شد، مردى از مسلمانان نشست و شروع به گریستن کرد و گفت: من خودم را نمى توانم حفظ کنم؛ حالا مسئولیّت خانواده ام نیز به عهده من گذاشته شد. رسول خدا به او فرمود: براى تو همین کافى است که آنچه را به خودت فرمان مى دهى، به آنان نیز فرمان دهى و از آنچه که خودت را منع مى کنى، آنان را نیز منع کنى. مشکاة الأنوار : ۴۵۵/۱۵۲۷ .

جانمایه فرایض
الإمامُ الحسینُ علیه السلام : اعتَبِروا أیُّها النَّاسُ بِما وَعَظَ اللّه ُ بِه أولِیاءَهُ ... و قالَ : «المُؤمِنونَ و المُؤمِناتُ بَعضُهُم أولِیاءُ بَعضٍ یَأمُرونَ بِالمَعروفِ و یَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ» التوبة : ۷۱ . فبَدَأ اللّه ُ بِالأمرِ بِالمَعروفِ ، و النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ فَریضَةً مِنهُ ؛ لِعِلمِهِ بِأنَّها إذا اُدِّیَت و اُقیمَتِ استَقامَتِ الفَرائضُ کُلُّها هَیِّنُها و صَعبُها ، و ذلکَ أنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ دُعاءٌ إلَى الإسلامِ مَعَ رَدِّ المَظالِمِ و مُخالَفَةِ الظّالِمِ ، و قِسمَةِ الفَیءِ و الغَنائمِ ، و أخذِ الصَّدَقاتِ مِن مَواضِعِها ، و وَضعِها فی حَقِّها ..امام حسین علیه السلام : اى مردم! از پندى که خداوند به دوستان خود داده است، عبرت گیرید... و فرمود: «مردان مؤمن و زنان مؤمن برخى بر برخى دیگر ولایت دارند امر به معروف و نهى از منکر مى کنند». خداوند از امر به معروف و نهى از منکر به عنوان یک فریضه از جانب خود، آغاز کرد؛ زیرا مى دانست که اگر این فریضه انجام گیرد و برپا شود، همه فرایض دیگر، از آسان و سخت، به کار بسته خواهد شد؛ چون امر به معروف و نهى از منکر دعوت به اسلام است با ردّ مظالم (باز گرداندن حقوقِ به ناحق گرفته مردم به آنان) و مخالفت با ستمگر و تقسیم [عادلانه] بیت المال و غنایم و گرفتن بجاى زکات و خرج کردن بجاى آنها. تحف العقول : ۲۳۷
الإمامُ الباقرُ علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبیلُ الأنبیاءِ ، و مِنهاجُ الصُّلَحاءِ ، فریضَةٌ عَظیمَةٌ بِها تُقامُ الفَرائضُ ، و تَأمَنُ المَذاهِبُ ، و تَحِلُّ المَکاسِبُ ، و تُرَدُّ المَظالِمُ ، و تَعمُرُ الأرضُ ، و یُنتَصَفُ مِنَ الأعداءِ ، و یَستَقیمُ الأمرُ . امام باقر علیه السلام : امر به معروف و نهى از منکر راه پیامبران است و شیوه نیکوکاران. فریضه بزرگى است که دیگر فرایض به واسطه آن برپا مى شود و راه و روشها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق و اموالِ به زور گرفته شده به صاحبانش بر مى گردد و زمین آبادان مى شود و از دشمنان انتقام گرفته مى شود و کارها سامان مى پذیرد. الکافی : ۵/۵۶/۱.

حق گویى در برابر پیشواى ستمگر
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أفضَلُ الجِهادُ کَلِمَةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ ، أفضَلُ الجِهادِ کَلِمَةُ حُکمٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترین جهاد، سخن عادلانه در برابر پیشوایى ستمگر است. برترین جهاد سخن حق در برابر پیشواى ستمگر است. .کنز العمّال : ۵۵۷۶.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : سَیِّدُ الشُّهَداءِ : حَمزَةُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ ، و رَجُلٌ قامَ إلى إمامٍ جائرٍ فأمَرَهُ و نَهاهُ فقَتَلَهُ. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سرور شهیدان، [یکى ]حمزه فرزند عبد المطلب است و [دیگرى ]مردى است که در برابر پیشوایى ستمگر بر پا خیزد و او را امر و نهى کند و آن پیشوا او را بکشد. .الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۵/۸.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أحَبُّ الجِهادِ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ کَلِمَةُ حَقٍّ تُقالُ لإِمامٍ جائرٍ .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :محبوبترین جهاد نزد خداوند عزّ و جلّ، سخن حقى است که به پیشواى ستمگر گفته شود. کنز العمّال : ۵۵۱۰.
الترغیب و الترهیب : عَرَضَ لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله رَجُلٌ عِندَ الجَمرَةِ الاُولى ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أیُّ الجِهادِ أفضَلُ ؟ فسَکَتَ عَنهُ ، فلَمّا رَمَى الجَمرَةَ الثّانِیَةَ سَألَهُ ، فسَکَتَ عَنهُ ، فلَمّا رَمى جَمرةَ العَقَبَةِ وَضَعَ رِجلَهُ فی الغَرزِ لِیَرکَبَ ، قالَ : أینَ السّائلُ ؟ قالَ : أنا یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : کَلِمَةُ حَقٍّ تُقالُ عِندَ ذی سُلطانٍ جائرٍ . الترغیب و الترهیب : هنگام رمى جمره اوّل، مردى نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: اى رسول خدا! کدام جهاد برتر است ؟ حضرت پاسخش را نداد. چون به جمره دوم سنگریزه انداخت آن مرد باز همین را پرسید. حضرت جوابش را نداد. وقتى به جمره عقبه سنگریزه انداخت و پا در رکاب نهاد تا سوار شود، فرمود: آن سؤال کننده کجاست؟ مرد عرض کرد: من هستم اى رسول خدا! حضرت فرمود: سخن حقى که در برابر قدرتمندى ستمگر گفته شود. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۵/۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : و إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لا یُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا یَنقُصانِ مِن رِزقٍ ، و أفضَلُ مِن ذلکَ کُلِّهِ کَلِمَـةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . امام على علیه السلام : امر به معروف و نهى از منکر، نه اجل را نزدیک مى کنند و نه روزى را کم و برتر از همه اینها، سخن عادلانه و حقى است که در برابر پیشوایى ستمگر گفته شود. .نهج البلاغة : الحکمة ۳۷۴.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لا یُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا یَنقُصانِ مِن رِزقٍ ، لکِن یُضاعِفانِ الثَّوابَ و یُعظِمانِ الأجرَ ، و أفضَلُ مِنهُما کَلِمَةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . امام على علیه السلام : امر به معروف و نهى از منکر، نه اجلى را نزدیک مى گردانند و نه از روزى مى کاهند، بلکه ثواب را دو چندان و مزد را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منکر سخن عادلانه و حقى است که در برابر پیشواى ستمگر گفته شود. غرر الحکم : ۳۶۴۸.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : مَن آثَـرَ رِضـى رَبٍّ قادِرٍ فلیَتَکَلَّمْ بِکَلِمةِ عَدلٍ عِندَ سُلطانٍ جائرٍ . امام على علیه السلام : هر که خشنودىِ پروردگار توانا را برگزید، پس باید سخن حق را در برابر پیشواى ستمگر بر زبان آورد. غرر الحکم : ۸۹۵۷.
الإمامُ الباقرُ علیه السلام : مَن مَشى إلى سُلطانٍ جائرٍ فأمَرَهُ بِتَقوَى اللّه ِ و وَعَظَهُ و خَوَّفَهُ ، کانَ لَهُ (مِثلُ) أجرِ الثَّقَلَینِ مِنَ الجِنِّ و الإنسِ و مِثلُ أعمالِهِم . امام باقر علیه السلام : هر که نزد پیشوایى ستمگر برود و او را به تقواى خدا فرمان دهد و موعظه اش کند و [از عذاب و خشم خدا ]بترساندش، برایش همانند اجر جنّ و انس و همانند اعمال آنها باشد. مستطرفات السرائر : ۱۴۱/۱.

نهى از منکر تقدیر را عوض نمى کند
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لا یَدفَعُ رِزقا، و لا یُقَرِّبُ أجَلاً . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا امر به معروف و نهى از منکر، نه از روزى و رزقى جلو گیرد و نه اجلى را نزدیک گرداند. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۳۱/۲۲.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ ، لَخُلُقان مِن خُلُقِ اللّه ِ سُبحانَهُ ، و إنَّهُما لا یُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا یَنقُصانِ مِن رِزقٍ . امام على علیه السلام : همانا امر به معروف و نهى از منکر دو خصلت از خصلتهاى خداوند سبحان هستند و این دو نه مرگ را نزدیک مى کنند و نه از روزى [انسان ]مى کاهند. نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۶.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : اعلَموا أنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لَم یُقَرِّبا أجَلاً ، و لَم یَقطَعا رِزقا . امام على علیه السلام : بدانید که امر به معروف و نهى از منکر، اجل کسى را نزدیک نکرده اند و روزى کسى را نبریده اند. الکافی : ۵/۵۷/۶.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لَم یُقَرِّبا أجَلاً ، و لَم یُباعِدا رِزقا . امام صادق علیه السلام : امر به معروف و نهى از منکر، اجلى را نزدیک نمى سازند و روزى اى را دور نمى گردانند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۳/۱۰.

خطرِ امر به معروف و نهى از منکر نکردن
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا لَم یأمُروا بِمَعروفٍ و لَم یَنهَوا عَن مُنکَرٍ و لَم یَتَّبِعوا الأخیارَ مِن أهلِ بَیتی ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم شِرارَهُم ، فیَدعوا عِندَ ذلکَ خِیارُهُم فلا یُستَجابُ لَهُم . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه [مردم] امر به معروف و نهى از منکر نکنند، و از نیکان خاندان من پیروى ننمایند، خداوند بَدان آنها را بر ایشان مسلّط گرداند، و در این هنگام نیکانشان دعا کنند و دعایشان مستجاب نشود . الأمالی للصدوق : ۳۸۵/۴۹۳ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا عَظَّمَت اُمَّتیَ الدّنیا نُزِعَت مِنها هَیبَةُ الإسلام ، و إذا تَرَکَتِ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ حُرِمَت بَرَکَةَ الوَحیِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه دنیا در نظر امّت من بزرگ آید، شکوه اسلام از آنان گرفته شود و هر گاه امر به معروف و نهى از منکر را وا گذارند، از برکت وحى محروم گردند. کنز العمّال : ۶۰۷۰.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ أو لَیَلحِیَنَّکُمُ (فی هذا الکلام موضع استعارة و هو قوله علیه الصلاة و السلام: لیلحینّکم اللّه ، و المراد لیتنقّصنّکم اللّه فی النفوس و الأموال و لیصیبنّکم بالمصائب العظام ، فتکونون کالأغصان التی جُرِّدت من أوراقها و عُرِّیت من ألحِیَتِها و ألیاطها ، فصارت قُضبانا مجرّدة و عیدانا مفردة . (المجازات النبویّة: ۳۵۳/۲۷۱). ) اللّه ُ کما لَحَیْتُ عَصایَ هذِه ـ لِعودٍ فی یَدِهِ ـ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : باید امر به معروف و نهى از منکر کنید، و گر نه همان گونه که من پوست این چوبدستى خود را کنده ام، خداوند پوست شما را مى کَنَد. (جمله «خدا پوست شما را مى کند» استعاره است و مقصود این است که خداوند از اموال و نفوس شما مى کاهد و به مصائب و گرفتاریهاى بزرگ مبتلایتان مى سازد و مانند شاخه هاى درختى مى شوید که از برگ و پوست برهنه شده اند و به شاخه هایى برهنه و چوبهایى خشک و بى شاخ و برگ تبدیل گشته اند ـ المجازات النبویّه، ۳۵۳/۲۷۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا تَرَکَت اُمَّتیَ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ فَلْیُؤذَنْ بِوِقاعٍ مِنَ اللّه ِ جلَّ اسمُهُ . بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۳. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه امّت من امر به معروف و نهى از منکر را فرو گذارد، باید با خداوند جلیل اعلان جنگ کند [و خود را براى بلایى سخت از جانب خداوند جلیل آماده گرداند]. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۳.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهُنَّ عَنِ المُنکَرِ ، أو لَیَعُمَّنَّکُم عَذابُ اللّه ِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یا امر به معروف و نهى از منکر مى کنید، یا عذاب خدا همه شما را فرا مى گیرد. وسائل الشیعة : ۱۱/۴۰۷/۱۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ النّاسَ إذا رأوُا الظّالِمَ فلَم یأخُذوا عَلى یَدَیهِ ، أوشَکَ أن یَعُمَّهُمُ اللّه ُ بِعِقابٍ مِنهُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر مردم، ستمگر را ببینند و دستش را [از انجام ظلم] نگیرند، زود باشد که خداوند کیفر خود را شامل همه آنان کند. کنز العمّال : ۵۵۷۵ ، أقول : فی معناه أحادیث کثیرة، راجع : کنز العمّال : ۳/۶۶ إلى آخر الباب.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ و نَهَوا عَنِ المُنکَرِ و تَعاوَنوا عَلَى البِرِّ ، فإذا لَم یَفعَلوا ذلکَ نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ ، و سُلِّطَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ ، و لَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فی الأرضِ و لا فی السَّماءِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم تا زمانى که امر به معروف و نهى از منکر کنند و در کارهاى نیک همیارى نمایند ، در خیر و خوبى خواهند بود. اما هر گاه چنین نکنند، برکتها از آنان باز گرفته شود و عدّه اى از آنان بر عدّه دیگر سلطه پیدا کنند و دیگر نه در زمین برایشان یاورى باشد و نه در آسمان. مشکاة الأنوار : ۱۰۵/۲۳۹ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ أوَّلَ ما دَخَلَ النَّقصُ عَلى بَنی إسرائیلَ أنَّهُ کانَ الرَّجُلُ یَلقَى الرَّجُلَ فَیقولُ : یا هذا اتَّقِ اللّه َ و دَعْ ما تَصنَعُ بِهِ فإنَّهُ لا یَحِلُّ لَکَ ، ثُمَّ یَلقاهُ مِنَ الغَدِ و هُوَ عَلى حالِهِ ، فلا یَمنَعُهُ ذلکَ أن یَکونَ أکیلَهُ و شَریبَهُ و قَعیدَهُ ، فلَمّا فَعَلوا ذلکَ ضَرَبَ اللّه ُ قُلوبَ بَعضِهِم بِبَعضٍ ، ثُمَّ قالَ : «لُعِنَ الّذینَ کَفَروا مِن بَنی إسرائیلَ» ... الآیات . ... کَلاّ و اللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ، و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ ، و لَتَأخُذُنَّ عَلى یَدِ الظّالِمِ ، و لَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نخستین عیب و نقصى که بر بنى اسرائیل وارد شد این بود که هر گاه مردى با مردى [خلافکار] رو به رو مى شد، به او مى گفت: اى مرد! از خدا بترس و گناه نکن که این کارها بر تو روا نیست. اما فرداى آن روز وى را با همان وضع (خلافکارى و گناه) مشاهده مى کرد ولى، براى این که هم کاسه و هم پیاله و همنشین او باشد او را از گناه منع نمى کرد. چون این رفتار را در پیش گرفتند، خداوند دلهاى آنها را به جان یکدیگر انداخت و آن گاه فرمود: «کسانى از بنى اسرائیل که کافر گشتند، لعنت شدند...». ... آرى، به خدا سوگند که باید امر به معروف و نهى از منکر کنید و دست ستمگر را بگیرید و او را با زور هم که شده، به سمت حق بکشانید. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۸/۱۷.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ الأحبارَ مِنَ الیَهودِ و الرُّهبانَ مِنَ النّصارَى لَمّا تَرَکوا الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لَعَنَهُمُ اللّه ُ عَلى لِسانِ أنبِیائهِم ، ثُمَّ عُمُّوا بِالبَلاءِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون عالمان یهود و راهبان نصارا کار امر به معروف و نهى از منکر را رها کردند، خداوند به زبان پیامبرانشان آنها را لعنت کرد و سپس بلا همه آنها را فرا گرفت. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۳۱/۲۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : و اللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ و لَتَأخُذُنَّ عَلى أیدی الظّالِمِ و لَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا ، أو لَیَضرِبَنَّ اللّه ُ بِقُلوبِ بَعضِکُم عَلى بَعضٍ ، ثُمَّ یَلعَنُکُم کما لَعَنَهُم . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به خدا سوگند که یا امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و جلو ستمگر را مى گیرید و او را با زور هم که شده به راه حق مى کشانید و یا خداوند دلهاى شما را به جان یکدیگر مى اندازد، آن گاه همچنان که عالمان یهود و راهبان مسیحى را از رحمت خویش دور کرد، شما را نیز از رحمتش دور مى سازد. کنز العمّال : ۵۵۲۷ .
الترغیب و الترهیب عن عائشةَ : دَخَلَ عَلَیَّ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فعَرَفتُ فی وَجهِهِ أن قَد حَضَرَهُ شَیءٌ ، فتَوَضَّأ و ما کَلَّمَ أحَدا ، فلَصِقتُ بِالحُجرَةِ أستَمِعُ ما یَقولُ ، فقَعَدَ عَلَى المِنبَرِ فحَمِدَ اللّه َ و أثنى عَلَیهِ و قالَ : یا أیُّها النّاسُ ، إنَّ اللّه َ یَقولُ لَکُم : مُروا بِالمَعروفِ و انهَوا عَنِ المُنکَرِ ، قَبلَ أن تَدعوا فلا اُجیبَ لَکُم ، و تَسألونی فلا اُعطِیَکُم ، و تَستَنصِرونی فلا أنصُرَکُم . الترغیب و الترهیب ( ـ به نقل از عایشه ـ ) : پیامبر صلى الله علیه و آله نزد من آمد. از چهره آن حضرت دریافتم که موضوعى پیش آمده است. آن گاه وضو ساخت و با هیچ کس سخنى نگفت. من گوشم را به دیوار اتاق چسباندم تا ببینم حضرت چه مى گوید. پیامبر صلى الله علیه و آله بر منبر نشست و حمد و ثناى خدا گفت و آن گاه فرمود: اى مردم! خداوند به شما مى فرماید: امر به معروف و نهى از منکر کنید پیش از آن که دعا کنید و دعایتان را مستجاب نکنم و از من بخواهید و به شما ندهم و از من یارى طلبید و یاریتان نرسانم. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۳۳/۲۹.
الترغیب و الترهیب : أنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ : لا تَزالُ «لا إلهَ إلاّ اللّه ُ» تَنفَعُ مَن قالَها ، و تَرُدُّ عَنهُمُ العَذابَ و النِّقمَةَ ، ما لَم یَستَخِفّوا بِحَقِّها . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، و ما الاستِخفافُ بِحَقِّها ؟ قالَ : یَظهَرُ العَمَلُ بِمَعاصی اللّه ِ ، فلا یُنکَرُ ، و لا یُغَیَّرُ . الترغیب و الترهیب : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: کلمه لا إله إلاّ اللّه پیوسته براى گویندگان آن سودمند است و عذاب و خشم الهى را از آنها دور مى سازد به شرط این که حقّ آن را سبک نشمارند. عرض کردند: اى رسول خدا! سبک شمردن حق آن چیست؟ فرمود: عمل به معاصى خدا آشکار شود و کسى اعتراض نکند و در صدد تغییرش برنیاید. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۳۱/۲۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام( ـ مِن وَصِیَّتِهِ لِلحَسَنَینِ علیهما السلام بعدَأن ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ - ) : لا تَترُکوا الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ فَیُوَلّى عَلَیکُم شِرارُکُم ثُمَّ تَدعونَ فلا یُستَجابُ لَکُم . امام على علیه السلام ( ـ در سفارش به حسنین علیهما السلام پس از ضربت خوردن توسط ابن ملجم ) فرمود : امر به معروف و نهى از منکر را رها مکنید که در این صورت بدان شما زمام امورتان را به دست مى گیرند و آن گاه هر چه دعا کنید، مستجاب نخواهد شد. نهج البلاغة: الکتاب۴۷.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام( ـ و قَد کَتَبَ إلَى الشّیعَةِ ـ ) : لَیَعطِفَنَّ ذَوو السِّنِّ مِنکُم و النُهى عَلى ذَوی الجَهلِ و طُلاّبِ الرِّئاسَةِ ، أو لَتُصیبَنَّکُم لَعنَتی أجمَعینَ . امام صادق علیه السلام ( ـ در نامه اى به شیعیان ـ ) نوشت : باید افراد پخته و خردمند شما براى نادانان و ریاست طلبان دل بسوزانند [و نصیحت و ارشادشان کنند] و گر نه لعن و نفرین من به همه شما مى رسد. الکافی: ۸/۱۵۸/۱۵۲.
الإمامُ الکاظمُ علیه السلام : لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، أو لَیُسـتَعمَلَنَّ عَلَیکُم شِرارُکُم فیَدعوا خِیارُکُم فلا یُستَجابُ لَهُم . امام کاظم علیه السلام : باید امر به معروف و نهى از منکر کنید، و گر نه نابکاران شما، زمام کارهایتان را به دست مى گیرند، آنگاه نیکانتان دعا کنند، ولى دعایشان مستجاب نشود. تهذیب الأحکام : ۶/۱۷۶/۳۵۲.

رهایى از آن کسى است که فرمان برد و فرمان دهد
قرآن
وَ إذْ قالَتْ اُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْما اللّه ُ مُهْلِکُهُمْ أوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذابا شَدِیدا قالُوا مَعْذِرَةً إلَى رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ * فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أنْجَیْنا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أخَذْنا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ» . (الأعراف آیات ۱۶۴ ، ۱۶۵)«و آن گاه که گروهى از ایشان گفتند: چرا قومى را پند مى دهید که خدا هلاکشان خواهد کرد و به عذابى سخت مبتلایشان خواهد ساخت؟ گفتند: تا ما را نزد پروردگارتان عذرى باشد و شاید که پرهیزگار شوند . چون اندرزى را که به آنها داده شده بود از یاد بردند، آنان را که از بدى نهى مى کردند نجات دادیم و ستمگران را به کیفر گناهى که مى کردند به عذابى سخت فرو گرفتیم».
حدیث
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام (فی قَولِهِ تَعالى : فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ... ) : کانوا ثَلاثَةَ أصنافٍ : صِنفٌ ائتَمَروا و أمَروا فنَجَوا ، و صِنفٌ ائتَمَروا و لَم یَأمُروا فمُسِخوا ذَرَّا ، و صِنفٌ لَم یأتَمِروا و لَم یأمُروا فهَلَکوا . امام صادق علیه السلام ( درباره آیه «چون اندرزى را که به آنها داده شده بود از یاد بردند ... ) فرمود : آنها سه گروه بودند: گروهى که هم خود فرمان [خدا را درباره خوددارى از صید ماهى ]اطاعت کردند و هم [به دیگران] فرمان دادند، اینها نجات یافتند؛ گروهى که فرمان بردند (به امر الهى عمل کردند) اما [دیگران را به خوددارى از صید ]فرمان ندادند، اینها به شکل مورچه، مسخ شدند؛ و گروهى که نه خود فرمان بردند و نه [دیگران را] فرمان دادند، اینها هلاک گشتند.الکافی : ۸/۱۵۸/۱۵۱.

خطرِ گناه کردنِ آشکار
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لا یُعَذِّبُ العامَّةَ بِعَمَلِ الخاصَّةِ ؛ حتّى تَکونَ العامَّةُ تَستَطیعُ تُغَیِّرُ عَلَى الخاصَّةِ ، فإذا لَم تُغَیِّرِ العامَّةُ عَلى الخاصَّةِ عَذَّبَ اللّه ُ العامَّةَ و الخاصَّةَ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تا زمانى که عموم مردم در صدد تغییر خلافکاریهاى عدّه اى خاص برآیند، خداوند عموم را به گناه عدّه اى خاص عذاب نمى کند. اما اگر عموم مردم در صدد اصلاح آن عدّه خاص برنیایند، خداوند عموم مردم و آن عدّه خاص را عذاب مى کند. کنز العمّال : ۵۵۱۵.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أیُّها النّاسُ ، إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لا یُعَذِّبُ العامَّةَ بِذَنبِ الخاصَّةِ إذا عَمِلَتِ الخاصَّةُ بِالمُنکَرِ سِرّا مِن غَیرِ أن تَعلَمَ العامَّةُ ، فإذا عَمِلَتِ الخاصَّةُ بِالمُنکَرِ جِهارا فلَم یُغَیِّرْ ذلکَ العامَّةُ ، استَوجَبَ الفَریقانِ العُقوبَةَ مِنَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ . .امام على علیه السلام : اى مردم! همانا خداوند متعال عموم مردم را به گناه عدّه اى خاص عذاب نمى کند، اگر آن عدّه در نهان زشت کارى کنند و عموم از آن آگاه نباشند. اما اگر عدّه اى خاص آشکارا گناه کنند و عموم مردم اعتراض ننمایند، در این صورت هر دو دسته سزاوار کیفر خداوند متعال هستند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۴.
بحار الأنوار: عن الإمامُ الصّادقُ عَن أبیه علیهما السلام : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ المَعصِیَةَ إذا عَمِلَ بِها العَبدُ سِرّا لَم تَضُرَّ إلاّ عامِلَها ، و إذا عَمِلَ بِها عَلانِیَةً و لَم یُغَیَّرْ عَلَیهِ أضَرَّتِ العامَّةَ . قالَ جَعفرُ بنُ مُحمّدٍ علیهما السلام : و ذلکَ أنَّهُ یَذِلُّ بِعَمَلِهِ دینُ اللّه ِ ، و یَقتَدی بِهِ أهلُ عَداوَةِ اللّه ِ . بحار الأنوار : امام صادق ـ به نقل از پدر بزرگوارش علیهما السلام ـ فرمود : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود اگر آدمى گناه را پنهانى انجام دهد، جز به گنهکار زیان نمى زند، ولى اگر آشکارا انجامش دهد و کسى به او اعتراض نکند، زیانش به همگان مى رسد. امام صادق علیه السلام فرمود: علّتش این است که او با گناه آشکار خود، دین خدا را خوار مى کند و دشمنان خدا از او سرمشق مى گیرند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۵.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ما أقَرَّ قَومٌ بِالمُنکَرِ بَینَ أظهُرِهِم لا یُغیِّرونَهُ إلاّ أوشَکَ أن یَعُمَّهُمُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بِعِقابٍ مِن عِندِهِ . امام صادق علیه السلام : هر گاه مردمى در برابر زشت کاریهایى که در میانشان صورت مى گیرد دم فرو بندند و آن را تغییر ندهند، زود باشد که خداوند عزّ و جلّ کیفر خود را شامل همه آنان سازد. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۶ .

هر کس به کردار عدّه اى راضى باشد
قرآن
قالَ إِنِّی لِعَمَلِکُمْ مِنَ الْقالِینَ ( الشعراء : ۱۶۸) «گفت: من با کار شما دشمنم».
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا عُمِلَتِ الخَطیئَةُ فی الأرضِ ، کانَ مَن شَهِدَها فأنکَرَها کمَن غابَ عَنها، و مَن غابَ عَنها فرَضِیَها کانَ کمَن شَهِدَها . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه در روى زمین گناهى صورت گیرد، کسى که شاهد آن باشد و از آن کار خرده گیرد، مانند کسى است که شاهد آن نبوده است و کسى که شاهدش نباشد، اما به آن کار راضى باشد، مانند کسى است که شاهد آن بوده است. کنز العمّال : ۵۵۳۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : الرّاضی بِفِعلِ قومٍ کالدّاخِلِ فیهِ مَعَهُم ، و عَلى کُلِّ داخِلٍ فی باطِلٍ إثمانِ : إثمُ العَمَلِ بِهِ ، و إثمُ الرِّضا بِهِ . امام على علیه السلام : هر که به کردار عده اى راضى باشد، مانند کسى است که همراه آنان، آن کار را انجام داده باشد و هر کس به کردار باطلى دست زند او را دو گناه باشد: گناه به جا آوردن آن و گناه راضى بودن به آن. نهج البلاغة : الحکمة ۱۵۴ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أیُّها النّاسِ ، إنَّما یَجمَعُ النّاسَ الرِّضا و السُّخطُ ، و إنَّما عَقَرَ ناقَةَ ثَمودَ رَجُلٌ واحِدٌ ، فعَمَّهُمُ اللّه ُ بِالعَذابِ لَمّا عَمَّوهُ بِالرِّضا . امام على علیه السلام : اى مردم! راضى بودن و ناراضى بودن به کارى، مردم را در [پیامد ]آن کار شریک مى گرداند. ناقه ثمود را تنها یک نفر پى کرد، اما خداوند همه قوم ثمود را عذاب داد؛ زیرا همه به کار آن مرد راضى بودند. نهج البلاغة : الخطبة ۲۰۱
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّما هُوَ الرِّضا و السُّخطُ ، و إنَّما عَقَرَ النّاقَةَ رَجُلٌ واحِدٌ ، فلَمّا رَضُوا أصابَهُمُ العَذابُ ، فإذا ظَهَرَ إمامُ عَدلٍ فمَن رَضِیَ بِحُکمِهِ و أعانَهُ عَلى عَدلِه فهُوَ وَلِیُّهُ ، و إذا ظَهَرَ إمامُ جَورٍ فمَن رَضِیَ بِحُکمِهِ و أعانَهُ عَلى جَورِهِ فهُوَ وَلِیُّهُ . امام على علیه السلام : ملاک، راضى بودن و ناراضى بودن است. ناقه [ثمود] را فقط یک فرد پى کرد اما چون دیگران به کار او راضى بودند، عذاب به همه آنها رسید. پس، هر گاه پیشوایى دادگر روى کار آید، هر که به حکومت او رضایت دهد و در راه عدالت، یاریش کند همو دوست و ولىّ اوست؛ و هر گاه پیشوایى ستمگر بر سر کار آید، هر که به حکومتش رضایت دهد و در ستمگریهایش به او کمک رساند، همو دوست و ولىّ او باشد. بحار الأنوار : ۷۵/۳۷۷/۳۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّما یَجمَعُ النّاسَ الرِّضا و السُّخطُ ، فمَن رَضِیَ أمرا فقَد دَخَلَ فیهِ ، و مَن سَخِطَهُ فقَد خَرَجَ مِنهُ . امام على علیه السلام : راضى بودن و ناراضى بودن به کارى، مردم را در آن کار شریک مى گرداند. پس، هر گاه کسى به کارى راضى باشد، شریک آن کار باشد و هر گاه کسى به آن راضى نباشد، از حیطه آن بیرون است. المحاسن : ۱/۴۰۸/۹۲۷.
نهج البلاغة : مِن خطبةٍ للإمام عَلیٍّ علیه السلام لَمّا أظفَرهُ اللّه ُ بأصحابِ الجَمَلِ ، و قَد قالَ له بعضُ أصحابِهِ : وددتُ أنّ أخی فُلانا کانَ شاهِدا لیَرى ما نَصَرَکَ اللّه ُ بِه ، فقالَ علیه السلام : أ هَوى أخیکَ مَعَنا ؟ فقالَ : نَعَم ، قالَ : فقَد شَهِدَنا ! و لقَد شَهِدَنا فی عَسکَرِنا هذا أقوامٌ (قَومٌ) فی أصلابِ الرِّجالِ و أرحامِ النِّساءِ ، سیَرعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ ، و یَقوى بِهِمُ الإیمانُ . .نهج البلاغه : زمانى که خداوند در جنگ جمل یاران على علیه السلام را پیروز کرد یکى از یاران به حضرت گفت : دوست داشتم برادرم در جنگ جمل مى بود و مى دید چگونه خداوند ما را بر دشمنان پیروز نمود ! حضرت فرمود : آیا دل برادرت با ماست؟ عرض کرد: آرى. حضرت فرمود: پس، او با ما بوده است و در این سپاه ما، مردمانى با ما هستند که هنوز در پشت مردها و زهدانهاى زنانند؛ بزودى دست زمان آنها را بیرون آورَد و به سبب آنان، ایمانِ به خدا نیرومند گردد. نهج البلاغة: الخطبة۱۲.
بحار الأنوار : الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ـ فی قولِه تَعالى : «قَد جاءَکُم رُسُلٌ مِن قَبلی بِالبَیِّناتِ و بِالّذی قُلتُم فلِمَ قَتَلتُموهُم إن کُنتُم صادِقینَ»آل عمران : ۱۸۳ ، ـ : و قَد عَلِمَ أنَّ هؤلاءِ لَم یَقتُلوا ، و لَکِنْ فقَد کانَ هَواهُم مَعَ الّذینَ قَتَلوا ، فسَمّاهُمُ اللّه ُ قاتِلینَ لِمُتابَعَةِ هَواهُم و رِضاهُم لِذلکَ الفِعلِ بحار الأنوار: ۱۰۰/۹۴/۱، و فی خَبَرٍ : کانَ بَینَ الّذینَ خُوطِبوا بِهذا القَولِ و بَینَ القاتِلینَ خَمسَ مِائَةِ عامٍ ، فسَمّاهُمُ اللّه ُ قاتِلینَ بِرِضاهُم بِما صَنَعَ اُولئکَ .تفسیر العیّاشیّ: ۱/۲۰۸/۱۶۳. بحار الأنوار : امام صادق علیه السلام ـ درباره آیه «پیش از من پیامبرانى با معجزه ها و آن چه اکنون مى خواهید آمدند. اگر راست مى گویید، چرا آنها را کشتید» ـ فرمود : خدا مى دانست که آنها آن پیامبران را نکشته اند، اما به کسانى که آن پیامبران را کشتند گرایش داشتند. پس، خداوند به دلیل گرایش به آنها و راضى بودن به کرده آنان، ایشان را قاتل نامید.بحار الأنوار: ۱۰۰/۹۴/۱ در خبر دیگرى آمده است: میان مخاطبان این آیه و کسانى که پیامبران پیشین را کشته بودند، پانصد سال فاصله بود ، اما چون این افراد به کار آن قاتلان پیامبران راضى بودند، خداوند آنان را قاتل نامیده است. تفسیر العیّاشیّ: ۱/۲۰۸/۱۶۳.
الإمامُ الجوادُ علیه السلام : مَنِ استَحسَنَ قَبیحا کانَ شَریکا فیهِ . امام جواد علیه السلام : هر کس کار زشتى را نیک شمارد، در آن کار شریک باشد. کشف الغمّة : ۳/۱۳۹.
الإمامُ الجوادُ علیه السلام : مَن شَهِدَ أمرا فکَرِهَهُ کانَ کمَن غابَ عَنهُ ، و مَن غابَ عَن أمرٍ فرَضِیَهُ کانَ کمَن شَهِدَهُ . امام جواد علیه السلام : کسى که شاهد کارى باشد و آن را ناخوش بدارد مانند کسى است که شاهد آن نبوده است و کسى که شاهد کارى نباشد اما به آن راضى باشد، مانند کسى است که شاهد آن بوده است. تحف العقول : ۴۵۶.

شرایط کسی که امر به معروف می کند
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا یَأمُرُ بِالمَعروفِ و لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ إلاّ مَن کانَ فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : رَفیقٌ بِما یَأمُرُ بِهِ رَفیقٌ فیما یَنهى عَنهُ ، عَدلٌ فیما یَأمُرُ بِهِ عَدلٌ فیما یَنهى عَنهُ، عالِمٌ بِما یَأمُرُ بِهِ عالِمٌ بِما یَنهى عَنهُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : امر به معروف و نهى از منکر نکند مگر کسى که سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود، طریق مدارا پیش گیرد. در امر و نهى خود، به عدالت رفتار کند و به آنچه امر و نهى مى کند، دانا باشد. النوادر للراوندی : ۱۴۳/۱۹۵ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن أمَرَ بِمَعروفٍ فلیَکُنْ أمرُهُ ذلکَ بِمَعروفٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که به کار خوبى فرمان مى دهد، باید این فرمان دادن را با شیوه خوبى انجام دهد. کنز العمّال : ۵۵۲۳ .
الإمامُ الباقرُ علیه السلام : یَکون فی آخِرِ الزَّمانِ قَومٌ یُتبَعُ فیهِم قَومٌ مُراؤونَ یَتَقَرَّأونَ و یَتَنَسَّکونَ حُدَثاءُ سُفَهاءُ (فی تنبیه الخواطر : ۲/۱۲۵ «... قوم مراؤون ینفرون و ینسلون حدباً سفهاً ...».)لا یُوجِبونَ أمرا بِمَعروفٍ و لا نَهیا عَن مُنکَرٍ إلاّ إذا أمِنوا الضَّرَرَ ، یَطلُبونَ لأِنفُسِهِمُ الرُّخَصَ و المَعاذیرَ . .امام باقر علیه السلام : در آخر الزمان مردمى آیند که در میان آنان عدّه اى ریاکار و مدّعى قرآن دانى و عبادت گزارى پیرویشان کنند و ناپخته و سبک سرند، آنان امر به معروف و نهى از منکر را فقط زمانى واجب مى دانند که گزندى به آنها نرسد و براى خود عذرها و بهانه ها مى تراشند. الکافی : ۵/۵۵/۱ .
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّما یَأمُرُ بِالمَعروفِ و یَنهى عَنِ المُنکَرِ مَن کانَت فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : عامِلٌ بِما یَأمُرُ بِهِ و تارِکٌ لِما یَنهى عَنهُ ، عادِلٌ فیما یَأمُرُ عادِلٌ فیما یَنهى ، رَفیقٌ فیما یَأمُرُ و رَفیقٌ فیما یَنهى . امام صادق علیه السلام : کسى [باید] امر به معروف و نهى از منکر کند که سه خصوصیت در او باشد: به آنچه فرمان مى دهد، خود عمل کند. آنچه را نهى مى کند، خود نیز ترک گوید. در امر و نهى خود عدالت را رعایت کند و در امر و نهیش، طریق ملایمت پیش گیرد. الخصال : ۱۰۹/۷۹.
بحار الأنوار : سُئلَ عَن الإمامِ الصّادقِ علیه السلام : عَن الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ أ واجبٌ هوَ عَلَى الاُمَّةِ جَمیعا؟ قالَ : لا ، فَقیلَ : و لِمَ ؟ قالَ : إنَّما هُوَ عَلَى القَوِیِّ المُطاعِ العالِمِ بِالمَعروفِ مِنَ المُنکَرِ ، لا عَلَى الضَّعَفَةِ الّذینَ لا یَهتَدونَ سَبیلاً ، إلى أیٍّ مِن أیٍّ یَقولُ ، إلَى الحَقِّ أم إلَى الباطِلِ ؟! و الدَّلیلُ عَلى ذلکَ مِن کِتابِ اللّه ِ قَولُ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ : «وَ لْتَکُنْ مِنکُمْ اُمَّةٌ یَدْعونَ إلَى الخَیْرِ...» بحار الأنوار : از امام صادق علیه السلام سؤال شد : آیا امر به معروف و نهى از منکر بر همه امت واجب است ؟ حضرت فرمود : واجب نیست. عرض شد: چرا؟ فرمود: زیرا این کار بر عهده کسى است که قدرت داشته باشد، از او حرف شنوى داشته باشند و خوب را از بد باز شناسد؛ نه بر افراد ناتوانى که راه و چاه را تشخیص نمى دهند و نمى دانند از چه به چه دعوت کنند، به باطل یا به حق. دلیل این سخن از کتاب خداوند، این سخن خداوند عزّ و جلّ است که مى فرماید: باید از میان شما گروهى باشند که به خیر دعوت کنند ؛ آل عمران : ۱۰۴. بحار الأنوار : ۱۰۰/۹۳/۹۲.

نکوهش واعظ غیر متّعظ
قرآن
یا أیُّها الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ * کَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللّه ِ أنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ ؛ {سورهالصفّ آیات ۲ ، ۳ }«اى کسانى که ایمان آورده اید! چرا مى گویید آن چه را که خود عمل نمى کنید؟ خداوند سخت به خشم مى آید از این که چیزى بگویید که خود عمل نمى کنید».
أ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أنْفُسَکُمْ وَ أنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أ فَلا تَعْقِلُونَ ؛ سورهالبقرة آیه ۴۴.آیا شما که کتاب را مى خوانید، مردم را به نیکى فرمان مى دهید و خود را از یاد مى برید ؟ چرا اندیشه نمى کنید؟»
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله :یُؤتى بِالرَّجُلِ یَومَ القِیامَةِ فیُلقى فی النّارِ ، فتَندَلِقُ أقتابُ بَطنِهِ فیَدورُ بِها کما یَدورُ الحِمارُ فی الرَّحى ، فیَجتَمِعُ إلَیهِ أهلُ النّارِ فیَقولونَ : یا فُلانُ ، ما لَکَ ؟ أ لَم تَکُن تَأمُرُ بِالمَعروفِ و تَنهى عَنِ المُنکَرِ ؟ ! فیَقولُ : بَلى کُنتُ آمُرُ بِالمَعروفِ و لا آتیهِ ، و أنهى عَنِ المُنکَرِ و آتیهِ .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روز قیامت مردى را مى آورند و در دوزخ مى افکنند و روده هایش از شکمش بیرون مى ریزد و در جهنم مانند خر آسیاب مى چرخد. دوزخیان دور او را مى گیرند و مى گویند: فلانى! چه شده است؟ مگر امر به معروف و نهى از منکر نمى کردى؟ پاسخ مى دهد: چرا، امر به معروف مى کردم، اما خود عمل نمى کردم و نهى از منکر مى کردم لیکن خودم مرتکب آن مى شدم. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۳۳/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله :یَا بنَ مَسعودٍ ، لا تَکُنْ مِمَّن یُشَدِّدُ عَلَى النّاسِ و یُخَفِّفُ عَن نَفسِهِ ، یَقولُ اللّه ُ تَعالى : «لِمَ تَقولونَ ما لا تَفعَلونَ» ؟!پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :اى پسر مسعود! از آنان مباش که بر مردم سخت مى گیرند و بر خود آسان. خداوند متعال مى فرماید: «چرا مى گویید چیزى را که خود عمل نمى کنید؟». مکارم الأخلاق : ۲/۳۶۱/۲۶۶۰ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنّی لأَرفَعُ نَفسی أن أنهى النّاسَ عَمّا لَستُ أنتَهی عَنهُ ، أو آمُرَهُم بِما لا أسبِقُهُم إلَیهِ بعَمَلی . امام على علیه السلام :من شأن خود را بالاتر از آن مى دانم که آنچه را خودم ترک نمى کنم مردم را از آنها باز دارم، یا به کارى فرمانشان دهم که خود جلوتر به آن عمل نکنم.غرر الحکم : ۳۷۸۰.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :لا تَکُنْ مِمَّن یَرجو الآخِرَةَ بغَیرِ العَمَلِ ... یَنهى و لا یَنتَهی ، و یَأمُرُ بِما لا یَأتی .امام على علیه السلام :چونان کسى مباش که بى عمل به آخرت امید مى بندد... از خلافکارى و گناه باز مى دارد، اما خود باز نمى ایستد و به کارهاى خوب فرمان مى دهد، ولى خود انجام نمى دهد.نهج البلاغة : الحکمة ۱۵۰.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أظهَرُ النّاسِ نِفاقا : مَن أمَرَ بِالطّاعَةِ و لَم یَعمَل بِها ، و نَهى عَنِ المَعصِیَةِ و لَم یَنتَهِ عَنها .امام على علیه السلام : آشکارترین منافق کسى است که به فرمانبرى از خدا فرمان مى دهد و خود بدان عمل نمى کند و از گناه باز مى دارد و خود از آن باز نمى ایستد.غرر الحکم : ۳۲۱۴ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کَفى بِالمَرءِ غَوایَةً أن یَأمُرَ النّاسَ بِما لا یَأتَمِرُ بِهِ ، و یَنهاهُم عَمّا لا یَنتَهی عَنهُ .امام على علیه السلام :در گمراهى انسان همین بس که مردم را به چیزى فرمان دهد، که خود انجام نمى دهد و آنها را از چیزى باز دارد که خود باز نمى ایستد.غرر الحکم : ۷۰۷۲ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن یُنکِرَ عَلَى النّاسِ ما یَأتی مِثلَهُ . امام على علیه السلام :در نادانى انسان همین بس که بر مردم کارهایى را خُرده بگیرد که مانند آنها را خود انجام مى دهد.غرر الحکم : ۷۰۷۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :لَعَنَ اللّه ُ الآمِرینَ بِالمَعروفِ التّارِکینَ لَهُ ، و النّاهینَ عَنِ المُنکَرِ العامِلینَ بِهِ . امام على علیه السلام :نفرین خدا بر کسانى که به خوبى فرمان مى دهند و خود آن را فرو مى گذارند و بر کسانى که از زشتى باز مى دارند و خود مرتکب آن مى شوند. نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۹ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :رُبَّ آمِرٍ غَیرُ مُؤتَمِرٍ ، رُبَّ زاجِرٍ غَیرُ مُزدَجِرٍ ، رُبَّ واعِظٍ غَیرُ مُرتَدِعٍ ، رُبَّ عالِمٍ غَیرُ مُنتَفِعٍ . امام على علیه السلام :بسا کسانى که به کارهاى خوب فرمان مى دهند و خود بدانها عمل نمى کنند؛ بسا کسانى که از بدى باز مى دارند و خود باز نمى ایستند؛ بسا کسانى که پند مى دهند و خود پند نمى پذیرند؛ بسا دانایانى که از دانش خود بهره برنمى گیرند.غرر الحکم : ۵۳۵۹ ، ۵۳۶۰ ، ۵۳۶۱ ، ۵۳۶۲.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کُنْ آمِرا بِالمَعروفِ عامِلاً بِهِ ، و لا تَکُن مِمَّن یَأمُرُ بِهِ و یَنأى عَنهُ ، فیَبوءَ بِإثمِهِ و یَتَعَرَّضَ مَقتَ رَبِّهِ . امام على علیه السلام :امر کننده به معروف و عمل کننده به آن باش و چونان کسى مباش که به کار خوب فرمان مى دهد اما خود از آن دورى مى کند و گناهش را به دوش مى کشد و خویشتن را در معرض خشم پروردگارش مى گذارد.غرر الحکم : ۷۱۸۹ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کُن آخَذَ النّاسِ بِما تَأمُرُ بِهِ ، و أکَفَّ النّاسِ عَمّا تَنهى عَنهُ .امام على علیه السلام :به آنچه فرمان مى دهى، خودْ بیش از همه عمل کن و از آنچه باز مى دارى، خودْ بیش از همه خوددارى کن.وسائل الشیعة : ۱۱/۴۱۹/۲.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مَن کانَ فیهِ ثَلاثٌ سَلِمَتْ لَهُ الدّنیا و الآخِرَةُ : یَأمُرُ بِالمَعروفِ و یَأتَمِرُ بِهِ ، و یَنهى عَنِ المُنکَرِ و یَنتَهی عَنهُ ؛ و یُحافِظُ عَلى حُدودِ اللّه ِ جلَّ و عَلا .امام على علیه السلام :هر که سه خصلت داشته باشد، دنیا و آخرتش سالم ماند: امر به معروف کند و خود به آن عمل کند، نهى از منکر کند و خود از آن باز ایستد و از حدود خداوند عزّوجلّ پاسدارى کند.غرر الحکم : ۹۰۷۶.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :و انهَوا عَنِ المُنکَرِ و تَناهَوا عَنهُ ؛ فإنَّما اُمِرتُم بِالنَّهیِ بَعدَ التّناهی .امام على علیه السلام :از زشت کارى نهى کنید و خود از آن باز ایستید؛ زیرا که شما فرمان دارید ابتدا خود از کار زشت باز ایستید و سپس دیگران را نهى کنید.نهج البلاغة : الخطبة ۱۰۵.
الإمامُ زینَ العابدینُ علیه السلام :المُنافِقُ یَنهى و لا یَنتَهی ، و یَأمُرُ بِما لا یَأتی .امام زین العابدین علیه السلام :منافق از بدى باز مى دارد، امّا خود باز نمى ایستد و به کارهایى فرمان مى دهد که خود عمل نمى کند.وسائل الشیعة : ۱۱/۴۱۹/۵.

آنچه در وجوب امر به معروف و نهى از منکر شرط نیست
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله :مُروا بِالمَعروفِ و إن لَم تَفعَلوهُ ، و انهَوا عَنِ المُنکَرِ و إن لَم تَجتَنِبوهُ کُلَّهُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :امر به معروف کنید، گر چه خود بدان عمل نکنید و نهى از منکر کنید، هر چند خودتان از همه آنها اجتناب نکنید.کنز العمّال : ۵۵۲۲
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا ، بَل مُروا بِالمَعروفِ و إن لَم تَعمَلوا بِهِ کُلِّهِ، و انهَوا عَنِ المُنکَرِ و إن لَم تَنتَهوا عَنهُ کُلِّهِ.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ( ـ وقتى به ایشان عرض شد: ما تنها به چیزهایى امر ونهی می کنیم که خودمان به طور کامل آنها را رعایت کنیم ، فرمود : نه، بلکه به خوبیها فرمان دهید هر چند خودتان به همه آنها عمل نکنید و از زشتیها باز دارید، گر چه خود از همه آنها خوددارى نورزید. تنبیه الخواطر : ۲/۲۱۳.

کمترین مرتبه نهى از منکر
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن رَأى مِنکُم مُنکَرا فَلْیُغَیِّرْهُ بِیَدِهِ ، فإن لَم یَستَطِعْ فبِلِسانِهِ ، فإن لَم یَستَطِعْ فبِقَلبِهِ و ذلکَ أضعَفُ الإیمانِ . .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر یک از شما منکرى را دید باید با دست خود آن را تغییر دهد. اگر نتوانست، با زبانش تغییر دهد (اعتراض کند) و باز اگر نتوانست، در قلبش آن را انکار کند و این ضعیف ترین مرحله ایمان است. .الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۳/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن رَأى مِنکُم مُنکَرا فَغیَّرَهُ بِیَدِهِ فقَد بَرِئَ ، و مَن لَم یَستَطِعْ أن یُغَیِّرَهُ بِیَدِهِ فغَیَّرَهُ بلِسانِهِ فقَد بَرِئَ ، و مَن لَم یَستَطِعْ أن یُغَیِّرَهُ بلِسانِهِ فغَیَّرَهُ بقَلبِهِ فقَد بَرِئَ ، و ذلکَ أضعَفُ الإیمانِ . .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر یک از شما منکرى را ببیند و با دست خود آن را تغییر دهد، وظیفه اش را انجام داده است و کسى که نتواند با دستش آن را تغییر دهد ولى با زبانش تغییر دهد، وظیفه اش را انجام داده است و کسى که نتواند با دست و زبانش آن را تغییر دهد ولى در قلبش آن را انکار کند، وظیفه اش را انجام داده است و این ضعیف ترین مرحله ایمان مى باشد. کنز العمّال : ۵۵۵۶.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ما مِن نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللّه ُ فی اُمَّةٍ مِن قَبلی إلاّ کانَ لَهُ مِن اُمَّتِهِ حَوارِیّونَ و أصحابٌ ، یأخُذونَ بسُنَّتِهِ و یَقتَدونَ بأمرِهِ ، ثُمَّ إنَّها تَخلُفُ مِنهُم مِن بَعدِهِم خُلوفٌ یَقولونَ ما لا یَفعَلونَ ، و یَفعَلونَ ما لا یُؤمَرونَ ، فمَن جاهَدَهُم بیَدِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، و مَن جاهَدَهُم بلِسانِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، و مَن جاهَدَهُم بِقَلبِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، لَیسَ وَراءَ ذلکَ مِنَ الإیمانِ حَبَّةُ خَردَلٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند پیش از من هیچ پیامبرى را در میان امتى برنینگیخت مگر این که در میان آنها او را حواریان و یارانى بودند که به سنت او عمل مى کردند و از فرمان او پیروى مى نمودند، اما بعد از آنها عدّه اى جانشینشان شدند که به آن چه مى گفتند خود عمل نمى کردند و کارهایى مى کردند که به آنها دستور داده نشده بود. پس، هر که با دست خویش با آنان مبارزه کرد، مؤمن بود و هر که با زبانش با آنان مبارزه کرد مؤمن بود و هر که قلبا با آنان مبارزه نمود، مؤمن بود. هر که چنین نکرد به اندازه دانه خردلى ایمان نداشت. کنز العمّال : ۵۵۳۲ ، الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۶/۱۰.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إذا رَأى أحَدُکُمُ المُنکَرَ و لَم یَستَطِعْ أن یُنکِرَهُ بِیَدِهِ و لِسانِهِ و أنکَرَهُ بِقَلبِهِ ، و عَلِمَ اللّه ُ صِدقَ ذلکَ مِنهُ ، فقَد أنکَرَهُ . غرر الحکم : ۴۱۵۲. امام على علیه السلام : هر یک از شما که کار زشت را ببیند و نتواند با دست و زبان خویش به آن اعتراض کند، ولى در دل انکارش کند و خدا بداند که راست مى گوید، وى آن زشت کارى را انکار کرده است. غرر الحکم : ۴۱۵۲.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :( ـ لِرَجُلٍ قَطَعَ خُطبَتَهُ و قالَ: حَدِّثنا عَنمَیَّتِ الأحیاء ) : مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و یَدَیهِ فخِلالُ الخَیرِ حَصَّلها کُلَّها ، و مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و تارِکٌ لَهُ بِیَدِهِ فخَصلَتانِ مِن خِصالِ الخَیرِ ، و مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بقَلبِهِ و تارِکٌ بلِسانِهِ و یَدِهِ فخَلَّةٌ مِن خِلالِ الخَیرِ حازَ ، و تارِکٌ لِلمُنکَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و یَدِهِ فذلکَ مَیِّتُ الأحیاءِ . امام على علیه السلام ( ـ در پاسخ به مردى که سخنرانى را قطع کرد و گفت از مرده در میان زندگان سخن بگو - فرمود : : کسى که منکر را با قلب و زبان و دستش انکار کند، همه خصلتهاى نیک را فرا چنگ آورده است و کسى که منکر را با قلب و زبانش انکار کند و با دست در صدد تغییرش برنیاید، دو خصلت نیک را به دست آورده است و کسى که منکر را با قلبش انکار کند و با زبان و دست به آن کارى نداشته باشد، یکى از خصلتهاى نیک را دارا شده است و کسى که با قلب و با زبان و با دست خود به منکر کارى نداشته باشد، او مرده اى است در میان زندگان. بحار الأنوار : ۱۰۰/۸۲/۴۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :( ـ لَمّا سُئلَ عَن مَیِّتِ الأحیاءِ و هُوَ یَخطُبُ ) : نَعَم ، إنَّ اللّه َ بَعَثَ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ ، فصَدَّقَهُم مُصَدِّقونَ ، و کَذَّبَهُم مُکَذِّبونَ ، فیُقاتِلونَ مَن کَذَّبَهُم بِمَن صَدَّقَهُم فیُظهِرُهُمُ اللّه ُ ، ثُمّ یَموتُ الرُّسُلُ فتَخلُفُ خُلوفٌ ، فمِنهُم مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بیَدِهِ و لِسانِهِ و قَلبِهِ ، فذلکَ استَکمَلَ خِصالَ الخَیرِ . و مِنهُم مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بلِسانِهِ و قَلبِهِ تارِکٌ لَهُ بیَدِهِ ، فذلکَ خَصلَتانِ مِن خِصالٍ الخَیرِ تَمَسَّکَ بِهِما و ضَیَّعَ خَصلَةً واحِدَةً و هِیَ أشرَفُها . و مِنهُم مُنکِرٌ لِلمُنکَرِ بقَلبِهِ تارِکٌ لَهُ بیَدِهِ و لِسانِهِ ، فذلکَ ضَیَّعَ شَرَفَ الخَصلَتَینِ مِنَ الثَّلاثِ و تَمَسَّکَ بِواحِدَةٍ . و مِنهُم تارِکٌ لَهُ بلِسانِهِ و قَلبِهِ و یَدِهِ فذلکَ مَیِّتُ الأحیاءِ . امام على علیه السلام ـ در حالى که مشغول سخنرانى بود در پاسخ به سؤال : مرده در میان زندگان کیست ؟ ) فرمود : آرى، خداوند پیامبران را نوید دهنده و بیم دهنده فرستاد. پس، تصدیق گران ، آنها را تصدیق کردند و تکذیب کنندگان تکذیب. سپس تکذیب کنندگان با تصدیق کنندگان به جنگ بر مى خیزند و خداوند تصدیق کنندگان را پیروز مى گرداند. پس از مدّتى پیامبران چشم از جهان فرو مى بندند و در میان جانشینان و نسلهاى بعد آنان افرادى در برابر زشت کارى با دست و زبان و دل اعتراض مى کنند. اینان همه خصلتهاى خوب را در خود جمع کردند. بعضى دیگر در برابر زشت کارى با زبان و دل اعتراض مى کنند و با دست خود به آن کارى ندارند، که این خود دو خصلت خوب است که این عدّه فرا چنگ آوردند و خصلت دیگر را، که برتر است، از دست دادند. عدّه اى منکَر را در دل انکار مى کنند و با دست و زبان خود کارى به آن ندارند. اینان دو خصلت ارزشمند از این سه خصلت را از دست دادند و یکى را گرفتند. بعضى هم نه با زبان و نه با دست و نه با دل خویش به زشت کارى اعتراض نکردند. اینان مردگانى هستند در میان زندگان. کنز العمّال : ۴۴۲۱۶.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مَن تَرَکَ إنکارَ المُنکَرِ بقَلبِهِ و یَدِهِ و لِسانِهِ فهُوَ مَیِّتٌ بَینَ الأحیاءِ .امام على علیه السلام :کسى که در برابر منکر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نکند، او مرده اى است در میان زندگان.تهذیب الأحکام : ۶/۱۸۱/۳۷۴ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أوَّلُ ما تُغلَبونَ عَلَیهِ مِنَ الجِهادِ، الجِهادُ بِأیدیکُم ثُمّ بِألسِنَتِکُم ثُمّ بِقُلوبِکُم ، فمَن لَم یَعرِفْ بقَلبِهِ مَعروفا و لَم یُنکِرْ مُنکَرا قُلِبَ ، فجُعِلَ أعلاهُ أسفَلَهُ و أسفَلُهُ أعلاهُ .امام على علیه السلام :نخستین درجه از جهاد که از آن باز مى مانید، جهاد با دستان شماست. سپس جهاد با زبانهایتان و آن گاه جهاد با دلهایتان. پس، هر گاه کسى در دل خویش کار نیک را نیک نداند و ستایشش نکند و از کار زشت نفرت نورزد، واژگون شود و زیر و زبر گردد.نهج البلاغة : الحکمة ۳۷۵.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :حَسبُ المُؤمِنِ عِزّا إذا رَأى مُنکَرا أن یَعلَمَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ مِن قَلبِه إنکارَهُ . امام صادق علیه السلام :براى عزّت مؤمن همین کافى است که هر گاه منکرى را ببیند، خداوند عزّ و جلّ بداند که در دل آن را انکار مى کند. الکافی : ۵/۶۰/۱.

بالاترین مرتبه نهى از منکر
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله( ـ لِعلِیٍّ علیه السلام فیما عَهِدَ إلَیهِ ـ ) : یا عَلِیُّ ، مُرْ بِالمَعروفِ و انْهَ عَنِ المُنکَرِ بیَدِکَ ، فإن لَم تَستَطِعْ فبِلِسانِکَ ، فإن لَم تَستَطِعْ فبِقَلبِکَ ، و إلاّ فلا تَلومَنَّ إلاّ نَفسَکَ .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ( ـ در سفارشى به على علیه السلام ـ ) فرمود : اى على! با دست خود امر به معروف و نهى از منکر کن. اگر نتوانستى پس با زبانت این کار را بکن و باز اگر نتوانستى با قلبت چنین کن، در غیر این صورت، نباید کسى جز خودت را سرزنش کنى.دعائم الإسلام : ۲/۳۵۱ .
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أیُّها المُؤمِنونَ ، إنَّهُ مَن رَأى عُدوانا یُعمَلُ بِهِ و مُنکَرا یُدعى إلَیهِ فأنکَرَهُ بقَلبِهِ فقَد سَلِمَ و بَرِئَ ، و مَن أنکَرَهُ بلِسانِهِ فقَد اُجِرَ و هُوَ أفضَلُ مِن صاحِبِهِ ، و مَن أنکَرَهُ بِالسَّیفِ ـ لِتَکونَ کَلِمَةُ اللّه ِ هِیَ العُلیا ، و کَلِمَةُ الظّالِمینَ هِیَ السُّفلى ـ فذلکَ الّذی أصابَ سَبیلَ الهُدى و قامَ عَلَى الطّریقِ و نَوَّرَ فی قَلبِهِ الیَقینُ ..امام على علیه السلام :اى مؤمنان! هر کس دید به تجاوزى عمل مى شود، یا به زشت کارى و خلافى فراخوان مى شود و در دل خویش به آن اعتراض نمود، به سلامت رَهَد و وظیفه اش را انجام داده باشد و هر که با زبانش به آن اعتراض کند، پاداش بیند و از آن اوّلى برتر است و هر کس با شمشیر به مبارزه با آن بر خیزد تا کلمه حق بر آید و کلمه ستمگران (باطل) پست گردد، هموست که به راه راست رسیده و بر طریق حق شتافته و نور یقین را در دل خویش روشن کرده است.نهج البلاغة : الحکمة ۳۷۳.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أنکِرِ المُنکَرَ بیَدِکَ و لِسانِکَ ، و بایِنْ مَن فَعَلَهُ بِجُهدِکَ .امام على علیه السلام : با دست و زبان خود بر زشت کارى اعتراض کن و تا مى توانى از زشت کار دورى نما.نهج البلاغة : الکتاب ۳۱.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :السَّیفُ فاتِقٌ ، و الدِّینُ راتِقٌ ، فالدِّینُ یَأمُرُ بِالمَعروفِ ، و السَّیفُ یَنهى عَنِ المُنکَرِ . امام على علیه السلام :شمشیر شکافنده است و دین به هم آورنده؛ زیرا دین به معروف امر مى کند و شمشیر از منکر نهى مى کند.غرر الحکم : ۲۱۳۵.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام :( ـ فی قولِهِ تَعالى : «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ الله‏( البقره 207 ) : إنَّ المُرادَ بِالآیَةِ الرَّجُلُ یُقتَلُ عَلَى الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ .امام على علیه السلام ( ـ درباره آیه «و برخى از مردم، براى به دست آوردن خشنودی خدا جان خویش را فدا می کنند ) فرمود : مراد از این آیه آن مرد است که در راه امر به معروف و نهى از منکر کشته مى شود.وسائل الشیعة:۱۱/۱۰۹/۲.
الإمامُ الباقرُ علیه السلام :فأنکِروا بِقُلوبِکُم ، وَ الْفِظوا بِألسِنَتِکُم ، و صُکّوا بِها جِباهَهُم ، و لا تَخافوا فی اللّه ِ لَومَةَ لائمٍ ، فإنِ اتَّعَظوا و إلَى الحَقِّ رَجَعوا فلا سَبیلَ عَلَیهِم «إنَّما السَّبیلُ عَلَى الّذینَ یَظلِمونَ النّاسَ و یَبغونَ فی الأرضِ بِغَیرِ الحَقِّ اُولئکَ لَهُم عَذابٌ ألیمٌ »الشورى : ۴۲ .هُنالِکَ فجاهِدوهُم بِأبدانِکُم و أبغِضوهُم بِقُلوبِکُم، غَیرَ طالِبینَ سُلطانا، و لا باغینَ مالاً ، و لا مُرتَدِّینَ بِالظُّلمِ ظَفَرا ؛ حتّى یَفیؤوا إلى أمرِ اللّه ِ و یَمضوا عَلى طاعَتِهِ . امام باقر علیه السلام :با دلهاى خود انکار کنید و با زبانهایتان اعتراض نمایید و آن را به پیشانیهایشان بکوبید و در راه خدا از سرزنش احدى نهراسید. اگر پند پذیرفتند و به راه حق بازگشتند، کارى به آنها نداشته باشید. کیفر و مجازات فقط براى کسانى است که به مردم ستم مى کنند و بناحق در روى زمین سرکشى مى کنند. اینان را عذابى دردآور است. در چنین حالتى با آنها عملاً جهاد کنید و در دلهایتان دشمنشان بدارید، بى آن که در صدد قدرت طلبى باشید و یا مالى را به ستم بگیرید و یا از غرور پیروزى، دست به ستمگرى بیالایید، تا آن که به فرمان خدا برگردند و راه طاعت او در پیش گیرند.الکافی : ۵/۵۶/۱.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ما جَعَلَ اللّه ُ بَسطَ اللِّسانِ و کَفَّ الیَدِ ، و لکِن جَعَلَهُما یُبسَطانِ مَعا و یُکَفّانِ مَعا . امام صادق علیه السلام :خداوند زبان را بسته و دست را گشاده قرار نداده، بلکه آنها را چنان آفریده که با هم باز مى شوند و با هم بسته مى گردند.وسائل الشیعة : ۱۱/۴۰۴/۲.

موجبات ترک نهى از منکر
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : غَشِیَتکُمُ السَّکرَتانِ : سَکرَةُ حُبِّ العَیشِ ، و حُبِّ الجَهلِ ، فعِندَ ذلکَ لا تَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لا تَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ .پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو مستى شما را فرا گرفته است: مستى عشق به زندگى و مستى نادانى. در چنین وضعى امر به معروف و نهى از منکر نمى کنید. کنز العمّال : ۵۵۱۹.
الإمامُ الباقرُ علیه السلام : و لَو أضَرَّتِ الصَّلاةُ بِسائرِ ما یَعمَلونَ بأموالِهِم و أبدانِهِم لَرَفَضوها کما رَفَضوا أسمَى الفَرائضِ و أشرَفَها . امام باقر علیه السلام : اگر نماز هم به دیگر کارهاى مربوط به مال و جانشان ضرر مى زد، آن را کنار مى گذاشتند؛ همچنان که بالاترین و ارجمندترین فرایض را کنار گذاشتند.الکافی : ۵/۵۵/۱.

نهى از منکر و ترس از مردم
قرآن
الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیمانا وَ قالُوا حَسْبُنا اللّه ُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» .آل عمران : ۱۷۳.«کسانى که مردم به آنان گفتند که مردم براى جنگ با شما فراهم آمده اند، از آنها بترسید، پس این سخن بر ایمانشان بیفزود و گفتند خدا ما را بسنده است و نیکو یاورى است او».
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا یُحَقِّرَنَّ أحَدُکُم نَفسَهُ أن یَرى أمرا للّه ِِ تَعالى فیهِ مَقالٌ ، فلا یَقولَ : یا رَبِّ ، خَشیَةَ النّاسِ! فیَقولَ: فإیّایَ کُنتَ أحَقَّ أن تَخشى . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مبادا کسى از شما در جایى که پاى امرى از خدا در میان است و باید سخن بگوید، با سکوت کردن، خود را کوچک کند؛ زیرا [فرداى قیامت ]نمى تواند بگوید: خدایا! از مردم ترسیدم. چون خداوند جواب مى دهد: سزاوارتر آن بود که از من بترسى. کنز العمّال : ۵۵۳۴.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا أعرِفَنَّ رَجُلاً مِنکُم عَلِمَ عِلما فکَتَمَهُ فَرَقا مِنَ النّاسِ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مبادا بفهمم که فردى از شما دانش (اطلاعاتى) داشته باشد و از ترس مردم آن را کتمان کند. کنز العمّال : ۲۹۱۵۲ ، ۲۹۵۳۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا رَأیتَ اُمَّتی تَهابُ الظّالِمَ أن تَقولَ لَهُ : إنَّکَ ظالِمٌ ، فقَد تُوُدِّعَ مِنهُم . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه دیدى امّت من از این که به ستمگر بگویند: تو ستمگرى، مى هراسند، فاتحه آنها خوانده شده است. کنز العمّال : ۵۵۴۰ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لا یَمنَعَنَّ أحَدَکُم هَیبَةُ النّاسِ أن یَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أو سَمِعَهُ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ترس از مردم مانع از آن نشود که فردى از شما، هرگاه حقّى را ببیند یا بشنود، به زبان بیاورد. کنز العمّال : ۵۵۶۷.
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ألا لا یَمنَعَنَّ أحَدَکُم هَیبَةُ النّاسِ أن یَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أن یَذَّکَّرَ بِعِظَمِ اللّه ِ ، لا یُقَرِّبُ مِن أجَلٍ و لا یُبعِدُ مِن رِزقٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هان! مبادا ترس از مردم مانع از آن شود که فردى از شما حق را ببیند و نگوید. [که حق گویى ]نه اجلى را نزدیک مى کند و نه روزیى را دور مى گرداند. کنز العمّال : ۵۵۷۰.
الترغیب و الترهیب : قال رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : لا یُحَقِّرَنَّ أحَدُکُم نَفسَهُ . قالوا: یا رَسولَ اللّه ِ ، و کَیفَ یُحَقِّرُ أحَدُنا نَفسَهُ ؟ قالَ : یَرى أنَّ عَلَیهِ مَقالاً ، ثُمّ لا یَقولُ فیهِ ، فیَقولُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ یَومَ القِیامَةِ : ما مَنَعَکَ أن تَقولَ فی کَذا و کَذا ؟ فیَقولُ : خَشیَةُ النّاسِ ! فیَقولُ : فإیّایَ کُنتَ أحَقَّ أن تَخشى . الترغیب و الترهیب : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : هیچ یک از شما نباید خود را کوچک کند. عرض کردند: اى رسول خدا! چگونه کسى از ما خود را کوچک مى کند؟ فرمود: به این ترتیب که در جایى خود را موظّف به سخن گفتن بداند و چیزى نگوید. خداوند عزّ و جلّ در روز قیامت به او مى فرماید: چه چیز مانع از آن شد که درباره فلان و بهمان چیز سخنى نگویى؟ عرض مى کند: ترس از مردم! خداوند مى فرماید: سزاوارتر آن بود که از من مى ترسیدى. الترغیب و الترهیب : ۳/۲۲۷/۱۴.

وظیفه افراد هنگام رو به رو شدن با گنهکاران

قرآن
وَ إذا رَأیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الّذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» .«و چون بینى که در آیات ما از روى عناد گفتگو مى کنند، از آنها روی گردان شو تا به سخنى جز آن پردازند. و اگر شیطان تو را به فراموشى افکند، چون به یادت آمد، با آن مردم ستمکاره منشین».الأنعام : ۶۸.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله :تَقَرَّبوا إلَى اللّه ِ تَعالى بِبُغضِ أهلِ المَعاصی ، وَ القَوهُم بِوُجوهٍ مُکفَهِرَّةٍ ، و التَمِسوا رِضا اللّه ِ بِسَخَطِهِم ، و تَقَرَّبوا إلَى اللّه ِ بِالتَّباعُدِ مِنهُم . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :با نفرت از گنهکاران، به خداوند متعال نزدیک شوید و با این افراد با ترشرویى برخورد کنید و با خشم گرفتن بر آنان خشنودى خدا را بجویید و با دورى کردن از آنها به خدا نزدیک شوید.کنز العمّال : ۵۵۸۵ ، ۵۵۱۸.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أمَرَنا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أن نَلقى أهلَ المَعاصی بِوُجوهٍ مُکفَهِرَّةٍ . امام على علیه السلام : رسول خدا صلى الله علیه و آله به ما دستور داد که با افراد گنهکار، با چهره اى درهم کشیده رو به رو شویم. الکافی : ۵/۵۹/۱۰.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أدنَى الإنکارِ أن تَلقى أهلَ المَعاصی بِوُجوهٍ مُکفَهِرَّةٍ . امام على علیه السلام : کمترین مرتبه نهى از منکر این است که با گنهکاران، با چهره درهم کشیده برخورد کنید. وسائل الشیعة : ۱۱/۴۱۳/۱.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : خَیرُ العَمَلِ أن تَلقى أهلَ المَعاصی بِوُجوهٍ مُکفَهِرَّةٍ . امام على علیه السلام : بهترین کار این است که با گنهکاران، با ترشرویى برخورد کنید. تنبیه الخواطر : ۲/۱۲۴.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ( ـ فی قولِهِ تَعالى : کَانُواْ لَا یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوه ؛ المائده79‏ ) : أما إنَّهُم لَم یَکونوا یَدخُلونَ مَداخِلَهُم ، و لا یَجلِسونَ مَجالِسَهُم ، و لکِنْ کانوا إذا لَقُوهُم ضَحِکوا فی وُجوهِهِم و أنِسوا بِهِم .امام صادق علیه السلام ( ـ درباره آیه «و از کار زشتى که آن را مرتکب مى شدند یکدیگر را باز نمی داشتند... ) فرمود : آنها اعمال گنهکاران را انجام نمى دادند و در مجالس و محافل آنها نمى نشستند، اما وقتى با آنها روبه رو مى شدند به صورتشان مى خندیدند و با ایشان گرم مى گرفتند. تفسیر العیّاشیّ : ۱/۳۳۵/۱۶۱.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ بَعَثَ مَلَکَینِ إلى أهلِ مَدینَةٍ لِیَقلِباها عَلى أهلِها ، فلَمَّا انتَهَیا إلَى المَدینَةِ وَجَدا رَجُلاً یَدعو اللّه َ و یَتَضَرَّعُ ... فَعادَ إلَى اللّه ِ تبارکَ و تعالى ، فقالَ : یا رَبِّ ، إنّی انتَهَیتُ إلَى المَدینَةِ فوَجَدتُ عَبدَکَ فُلانا یَدعوکَ و یَتَضَرَّعُ إلَیکَ ، فقالَ : امضِ لِما أمَرتُکَ بِهِ ؛ فإنَّ ذا رَجُلٌ لَم یَتَمَعَّرْ وَجهُهُ غَیظا لی قَطُّ ! امام صادق علیه السلام : خداوند عزّ و جلّ دو فرشته را فرستاد تا شهرى را بر سر مردمش واژگون کنند. چون به آن شهر رسیدند مردى را در حال دعا و تضرّع دیدند... پس یکى از آن دو نزد خداوند تبارک و تعالى برگشت و گفت: پروردگارا! من، به آن شهر رسیدم، اما دیدم فلان بنده ات تو را مى خواند و به درگاه تو زارى مى کند. خداوند فرمود: دستورى را که به تو دادم انجام ده. او مردى است که هرگز به خاطر من، چهره اش از خشم تغییر نکرده است! الکافی : ۵/۵۸/۸.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ( ـ لِقَومٍ مِن أصحابِهِ ـ ) : إنَّهُ قَد حَقَّ لی أن آخُذَ البَریءَ مِنکُم بِالسَّقیمِ ، و کَیفَ لا یَحِقُّ لی ذلکَ و أنتُم یَبلُغُکُم عَنِ الرَّجُلِ مِنکُمُ القَبیحُ فلا تُنکِرونَ عَلَیهِ و لا تَهجُرونَهُ و لا تُؤذونَهُ حتّى یَترُکَ؟ ! امام صادق علیه السلام ( ـ خطاب به گروهى از یاران خود ـ ) فرمود : من حق دارم که بى گناه شما را به خاطر گناه کارتان مؤاخذه کنم؛ چگونه چنین حقّى نداشته باشم، حال آن که درباره کار زشت یکى از افراد خود خبردار مى شوید، امّا به او اعتراض نمى کنید و از او دورى نمى نمایید و اذیّتش نمى کنید تا از کار زشتش دست بردارد ؟! وسائل الشیعة : ۱۱/۴۱۵/۴.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : لَو أنَّکُم إذا بَلَغَکُم عَنِ الرَّجُلِ شَیءٌ تَمَشَّیتُم إلَیهِ فقُلتُم : یا هذا ، إمّا أن تَعتَزِلَنا و تَجتَنِبَنا ، و إمّا أن تَکُفَّ عَن هذا ، فإن فَعَلَ و إلاّ فَاجتَنِبوهُ . امام صادق علیه السلام : هر گاه خبردار شدید که مردى کار خلافى مى کند، نزد او بروید و بگویید: فلانى! یا از ما کناره گیرى و دورى کن، یا از این کار خلاف دست بردار. اگر دست برنداشت از او دورى کنید. وسائل الشیعة : ۱۱/۴۱۵/۵.
بحار الأنوار عن الحارثِ بنِ المُغیرةِ : لَقِینی أبو عَبدِ اللّه ِ علیه السلام ... فَقالَ لی : أما لَتُحمَلَنَّ ذُنوبُ سُفَهائکُم عَلى عُلَمائکُم ... ما یَمنَعُکُم إذا بَلَغَکُم عَنِ الرَّجُلِ مِنکُم ما تَکرَهونَهُ ـ مِمّا یَدخُلُ بِهِ عَلَینا الأذى و العَیبُ عِندَ النّاسِ ـ أن تَأتُوهُ فتُؤنِّبوهُ و تَعِظوهُ ، و تَقولوا لَهُ قَولاً بِلیغا ؟ ! فقُلتُ لَهُ : إذا لا یَقبَلُ مِنّا و لا یُطیعُنا ؟ قالَ : فقالَ : فإذا فَاهجُروهُ عِندَ ذلکَ وَ اجتَنِبوا مُجالَسَتَهُ . بحار الأنوار ( ـ به نقل از حارث بن مغیرة ـ ) : با امام صادق علیه السلام ملاقات کردم حضرت به من فرمود : قطعا گناهانِ نادانانِ شما بر دوش دانایانتان بار مى شود... چرا وقتى مى شنوید مردى از شما کار ناپسندى مى کند ـ کارى که موجب عیب و اذیّت ما نزد مردم مى شود ـ نزد او نمى روید و ملامت و موعظه اش نمى کنید و بى پروا و صریح با او حرف نمى زنید؟ عرض کردم: اگر حرف ما را نپذیرفت و اطاعتمان نکرد، چه کنیم؟ فرمود: در این صورت از او دورى کنید و از همنشینى با وى اجتناب ورزید. بحار الأنوار : ۲/۲۲/۶۳.

امر به منکر و نهى از معروف!
قرآن
الْمُنَافِقُونَ وَ الْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنکَرِ وَ یَنهَْوْنَ عَنِ الْمَعْرُوف‏ ؛ التوبة : ۶۷ ( مردان و زنان منافق همه همانند یکدیگرند. به کارهاى زشت فرمان مى دهند و از کارهاى نیک باز مى دارند)
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : کَیفَ بِکُم إذا فَسَدَت نِساؤکُم ، و فَسَقَ شَبابُکُم ، و لَم تَأمُروا بِالمَعروفِ و لَم تَنهَوا عَنِ المُنکَرِ ؟ ! ... کَیفَ بِکُم إذا أمَرتُم بِالمُنکَرِ و نَهَیتُم عَنِ المَعروفِ ؟ ! ... کَیفَ بِکُم إذا رَأیتُمُ المَعروفَ مُنکَرا و المُنکَرَ مَعروفا ؟ ! پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه حالى خواهید داشت آن گاه که زنانتان فاسد شوند و جوانانتان نابکار شوند و شما امر به معروف و نهى از منکر نکنید؟... چه حالى خواهید داشت آن گاه که به زشت کارى فرمان رانید و از خوبیها باز دارید؟... چه حالى خواهید داشت آن گاه که خوب را زشت شمرید و زشت را نیکو؟ تهذیب الأحکام : ۶/۱۷۷/۳۵۹.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إلَى اللّه ِ أشکو مِن مَعشَرٍ یَعیشونَ جُهّالاً ، و یَموتونَ ضُلاّلاً ... و لا عِندَهُم أنکَرُ مِنَ المَعروفِ ، و لا أعرَفُ مِنَ المُنکَرِ ! امام على علیه السلام : به خدا شکایت مى برم از گروهى که نادان زندگى مى کنند و گمراه مى میرند... و در نزد آنها چیزى زشت تر از نیکى و خوبتر از زشتى نیست! نهج البلاغة : الخطبة ۱۷.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : إنَّهُ سَیَأتی عَلَیکُم مِن بَعدی زَمانٌ لَیسَ فیهِ شَیءٌ أخفى مِنَ الحَقِّ ، و لا أظهَرَ مِنَ الباطِلِ ... و لا فی البِلادِ شَیءٌ أنکَرَ مِنَ المَعروفِ ، و لا أعرَفَ مِنَ المُنکَرِ ! امام على علیه السلام : پس از من روزگارى بر شما فرا خواهد رسید که در آن زمان چیزى پنهانتر از حق و چیزى آشکارتر از باطل نیست... و در شهرها چیزى نا پسندتر از کار نیک و پسندیده تر از کار زشت وجود ندارد! نهج البلاغة : الخطبة ۱۴۷.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : وَیلٌ لِمَن یَأمُرُ بِالمُنکَرِ و یَنهى عَنِ المَعروفِ ! امام صادق علیه السلام : واى بر کسى که به زشت کارى فرمان مى دهد و از خوبیها باز مى دارد! الزهد للحسین بن سعید : ۱۰۶/۲۹۰.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّ رَجُلاً مِن خَثعَمٍ جاءَ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أخبِرنی ... أیُّ الأعمالِ أبغَضُ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ؟ قالَ : الشِّرکُ بِاللّه ِ ، قالَ : ثُمّ ما ذا ؟ قالَ : قَطیعَةُ الرَّحِمِ ، قالَ : ثُمّ ما ذا ؟ قالَ : الأمرُ بِالمُنکَرِ و النَّهیُ عَنِ المَعروفِ . امام صادق علیه السلام : مردى از خثعم خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: اى رسول خدا! به من بفرمایید... کدام کارها نزد خداوند عزّ و جلّ منفورتر است؟ حضرت فرمود: شرک ورزیدن به خدا. عرض کرد: سپس چه کارى؟ فرمود: بریدن پیوند خویشاوندى. عرض کرد: بعد چه کارى؟ فرمود: فرمان دادن به زشت کارى ها و بازداشتن از خوبیها. تهذیب الأحکام : ۶/۱۷۶/۳۵۵. - به نقل از احادیث